ازمایشات قبل از دریافت نوبت ماموگرافی چیست؟

معمولاً انجام آزمایشات پزشکی خاصی پیش از دریافت نوبت ماموگرافی ضروری نیست. آمادگی برای ماموگرافی عمدتاً شامل رعایت مجموعه ای از دستورالعمل های عملی و توصیه های خاص در روز انجام آزمایش است تا کیفیت تصاویر بهینه و روند انجام آن تسهیل شود. این آمادگی ها شامل برنامه ریزی زمان مناسب عدم استفاده از برخی محصولات بهداشتی و اطلاع رسانی به مرکز تصویربرداری در مورد شرایط خاص پزشکی است. بنابراین تمرکز اصلی پیش از دریافت نوبت ماموگرافی در تهران بر روی آمادگی های فیزیکی و اطلاعاتی بیمار است نه انجام آزمایشات مجزا.

تعریف و معرفی علمی ماموگرافی

ماموگرافی یک روش تصویربرداری پزشکی تخصصی با استفاده از اشعه ایکس با دوز پایین است که برای بررسی بافت پستان به کار می رود. هدف اصلی آن تشخیص زودهنگام سرطان پستان و سایر ناهنجاری های پستانی پیش از آنکه علائم بالینی مانند لمس توده ظاهر شوند می باشد. این تکنیک قادر است تغییرات بسیار کوچک در بافت پستان مانند میکروکلسیفیکاسیون ها (رسوبات ریز کلسیم) یا توده های کوچک که ممکن است نشانه اولیه سرطان باشند را شناسایی کند.

دو نوع اصلی ماموگرافی وجود دارد :

1. ماموگرافی غربالگری (Screening Mammography) : این نوع ماموگرافی برای زنانی انجام می شود که هیچ گونه علامت یا نشانه مشکوکی از بیماری پستان ندارند. هدف آن شناسایی سرطان در مراحل اولیه و قابل درمان است. معمولاً شامل دو تصویر استاندارد از هر پستان (نمای بالا به پایین یا Craniocaudal – CC و نمای مایل داخلی-خارجی یا Mediolateral Oblique – MLO) می باشد.
2. ماموگرافی تشخیصی (Diagnostic Mammography) : این نوع ماموگرافی زمانی انجام می شود که فرد علائمی مانند لمس توده درد ترشح از نوک پستان تغییرات پوستی یا نتایج غیرطبیعی در ماموگرافی غربالگری داشته باشد. ماموگرافی تشخیصی معمولاً شامل تصاویر بیشتری از زوایای مختلف یا بزرگنمایی مناطق خاصی از پستان است و توسط رادیولوژیست برای ارزیابی دقیق تر یک یافته مشکوک به کار می رود.

به نقل از وب سایت https://www.tehran101medic.ir “تکنولوژی ماموگرافی نیز پیشرفت کرده است. ماموگرافی دیجیتال (Digital Mammography) جایگزین ماموگرافی با فیلم سنتی شده است که در آن تصاویر به صورت الکترونیکی ثبت و ذخیره می شوند. این امر امکان بهبود کیفیت تصویر تنظیم کنتراست و بزرگنمایی دیجیتال را فراهم می کند. جدیدترین پیشرفت ماموگرافی دیجیتال با توموسنتز (Digital Breast Tomosynthesis – DBT) یا ماموگرافی سه بعدی (۳D Mammography) است. در این روش دستگاه ماموگرافی در یک قوس کوتاه حرکت کرده و تصاویر متعددی از پستان در برش های نازک ثبت می کند. سپس کامپیوتر این تصاویر را بازسازی کرده و یک تصویر سه بعدی ایجاد می کند. توموسنتز به ویژه در تشخیص سرطان در زنان با پستان های متراکم (Dense Breasts) مؤثرتر است و می تواند میزان نتایج مثبت کاذب (False Positives) را کاهش دهد.”

آمادگی های ضروری پیش از ماموگرافی

همانطور که اشاره شد آمادگی برای ماموگرافی بیشتر شامل رعایت نکات عملی است تا انجام آزمایشات دیگر. رعایت این دستورالعمل ها به اطمینان از کیفیت بالای تصاویر و راحتی بیشتر بیمار کمک می کند :

1. زمان بندی مناسب : بهترین زمان برای انجام ماموگرافی معمولاً یک هفته پس از پایان دوره قاعدگی است. در این زمان پستان ها کمتر حساس و متورم هستند که باعث کاهش ناراحتی ناشی از فشرده سازی (Compression) در طول آزمایش می شود. زنانی که یائسه شده اند یا رحم خود را برداشته اند می توانند در هر زمانی ماموگرافی را انجام دهند.
2. عدم استفاده از دئودورانت ضد تعریق پودر لوسیون یا عطر : در روز انجام ماموگرافی از استعمال هرگونه ماده آرایشی یا بهداشتی در ناحیه زیر بغل و روی پستان ها خودداری کنید. ذرات فلزی موجود در این محصولات (به ویژه ترکیبات آلومینیوم در ضد تعریق ها) می توانند روی تصاویر ماموگرافی به صورت نقاط سفید ظاهر شوند و با میکروکلسیفیکاسیون های مشکوک اشتباه گرفته شوند که منجر به نتایج مثبت کاذب یا نیاز به تکرار آزمایش می شود.
3. ارائه سوابق پزشکی و تصاویر قبلی : اگر ماموگرافی های قبلی یا سایر تصویربرداری های پستان (مانند سونوگرافی یا MRI) را در مراکز دیگری انجام داده اید حتماً تصاویر و گزارش های آن ها را همراه داشته باشید و به مرکز جدید ارائه دهید. رادیولوژیست با مقایسه تصاویر جدید و قدیم می تواند تغییرات احتمالی را بهتر ارزیابی کند.
4. اطلاع رسانی در مورد شرایط خاص :
• بارداری یا احتمال آن : اگر باردار هستید یا احتمال می دهید باردار باشید حتماً به پزشک و تکنسین ماموگرافی اطلاع دهید. اگرچه دوز اشعه در ماموگرافی پایین است اما معمولاً انجام آن در دوران بارداری توصیه نمی شود مگر در موارد ضروری و با رعایت احتیاطات ویژه.
• شیردهی : اگر در دوران شیردهی هستید بهتر است پیش از ماموگرافی شیر خود را بدوشید. شیردهی می تواند باعث افزایش تراکم پستان و تغییراتی شود که تفسیر تصاویر را دشوارتر می کند.
• ایمپلنت پستان : زنانی که ایمپلنت پستان دارند نیز باید ماموگرافی منظم انجام دهند. حتماً به تکنسین اطلاع دهید زیرا نیاز به تکنیک های تصویربرداری خاصی (مانند مانور Eklund) برای کنار زدن ایمپلنت و تصویربرداری بهتر از بافت طبیعی پستان وجود دارد.
• سابقه جراحی پستان : اگر سابقه جراحی پستان (مانند بیوپسی لامپکتومی یا ماستکتومی) دارید این اطلاعات برای تفسیر صحیح تصاویر مهم است.
• علائم فعلی : هرگونه علامت جدید مانند توده درد ترشح یا تغییرات پوستی را به تکنسین اطلاع دهید.
5. پوشیدن لباس مناسب : لباس دو تکه (مانند بلوز و دامن یا شلوار) بپوشید تا در زمان آزمایش فقط نیاز به درآوردن لباس بالاتنه باشد. از پوشیدن جواهرات در ناحیه گردن و سینه خودداری کنید.
6. کاهش مصرف کافئین : برخی مطالعات نشان می دهند که کاهش مصرف کافئین (موجود در قهوه چای نوشابه و شکلات) برای چند روز تا دو هفته قبل از ماموگرافی ممکن است حساسیت پستان ها را کاهش دهد اگرچه این توصیه جهانی نیست.
7. مصرف مسکن : در صورت نگرانی از درد یا ناراحتی ناشی از فشرده سازی می توانید حدود یک ساعت قبل از ماموگرافی از یک مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده کنید (در صورت عدم منع پزشکی).

اهمیت ماموگرافی در تشخیص زودهنگام سرطان پستان

سرطان پستان شایع ترین سرطان در میان زنان در سراسر جهان است. تشخیص زودهنگام کلید اصلی افزایش شانس درمان موفقیت آمیز و بقای طولانی مدت است. ماموگرافی غربالگری به عنوان مؤثرترین ابزار موجود برای شناسایی سرطان پستان در مراحل اولیه حتی قبل از بروز علائم شناخته می شود.

اهمیت ماموگرافی از جنبه های زیر قابل بررسی است :

• شناسایی تومورهای کوچک : ماموگرافی قادر است تومورهایی را که بسیار کوچک تر از آن هستند که توسط بیمار یا پزشک لمس شوند شناسایی کند. درمان سرطان در این مراحل اولیه معمولاً کمتر تهاجمی و با پیش آگهی بهتری همراه است.
• کاهش مرگ ومیر : مطالعات متعدد نشان داده اند که انجام منظم ماموگرافی غربالگری در زنان واجد شرایط می تواند میزان مرگ ومیر ناشی از سرطان پستان را به طور قابل توجهی (تا حدود ۲۰-۴۰ درصد) کاهش دهد.
• امکان درمان های محافظه کارانه تر : تشخیص زودهنگام اغلب امکان استفاده از روش های درمانی کمتر تهاجمی مانند لامپکتومی (Lumpectomy) (برداشتن تومور و بخشی از بافت سالم اطراف آن) به جای ماستکتومی (Mastectomy) (برداشتن کل پستان) را فراهم می کند. همچنین ممکن است نیاز به شیمی درمانی یا پرتودرمانی گسترده کاهش یابد.
• شناسایی سرطان مجرایی درجا (Ductal Carcinoma In Situ – DCIS) : ماموگرافی می تواند DCIS را که یک فرم غیرتهاجمی یا پیش سرطانی است (مرحله ۰) شناسایی کند. درمان DCIS تقریباً همیشه موفقیت آمیز است و از پیشرفت آن به سرطان تهاجمی جلوگیری می کند.

اگرچه ماموگرافی ابزار قدرتمندی است اما کامل نیست و ممکن است برخی سرطان ها را تشخیص ندهد (منفی کاذب) به خصوص در زنان با پستان های متراکم. همچنین ممکن است یافته هایی را نشان دهد که مشکوک به نظر می رسند اما سرطانی نیستند (مثبت کاذب) که منجر به اضطراب و نیاز به آزمایشات تکمیلی مانند سونوگرافی یا بیوپسی می شود. با این حال مزایای تشخیص زودهنگام به طور کلی بر این محدودیت ها و خطرات احتمالی (مانند دوز پایین اشعه) برتری دارد به ویژه با پیشرفت تکنولوژی مانند توموسنتز (۳D).

انواع ماموگرافی و تکنولوژی های مرتبط

همانطور که پیش تر اشاره شد دو کاربرد اصلی برای ماموگرافی وجود دارد : غربالگری و تشخیصی. علاوه بر این تکنولوژی های مختلفی برای انجام این تصویربرداری وجود دارند :

1. ماموگرافی مبتنی بر فیلم (Film Mammography) : روش سنتی که در آن تصاویر روی فیلم اشعه ایکس ثبت می شدند. این روش امروزه عمدتاً با روش های دیجیتال جایگزین شده است.
2. ماموگرافی دیجیتال (Digital Mammography یا Full-Field Digital Mammography – FFDM) : در این روش از آشکارسازهای الکترونیکی برای ثبت تصاویر استفاده می شود که سپس به صورت دیجیتال ذخیره می شوند. مزایای آن شامل کیفیت تصویر بهتر (به خصوص در پستان های متراکم) امکان پردازش تصویر (مانند تغییر روشنایی و کنتراست) انتقال و ذخیره سازی آسان تر تصاویر و معمولاً دوز اشعه کمی پایین تر نسبت به روش فیلم است.
3. ماموگرافی سه بعدی (۳D Mammography یا Digital Breast Tomosynthesis – DBT) : این تکنیک پیشرفته ترین شکل ماموگرافی است. دستگاه چندین تصویر با دوز پایین از زوایای مختلف پستان می گیرد و کامپیوتر آن ها را به صورت برش های نازک یک میلی متری بازسازی می کند. این کار باعث کاهش همپوشانی بافت پستان (Tissue Overlap) می شود که یک محدودیت عمده در ماموگرافی دوبعدی (۲D) است به ویژه در پستان های متراکم. مطالعات نشان داده اند که DBT نرخ تشخیص سرطان (به ویژه سرطان های تهاجمی) را افزایش داده و همزمان نرخ بازخوانی (Recall Rate) یا نیاز به تصویربرداری اضافی به دلیل نتایج مثبت کاذب را کاهش می دهد. امروزه بسیاری از مراکز تصویربرداری DBT را به عنوان استاندارد غربالگری ارائه می دهند.
4. ماموگرافی با کنتراست (Contrast-Enhanced Mammography – CEM) : این تکنیک نسبتاً جدید ترکیبی از ماموگرافی دیجیتال و تزریق ماده حاجب یددار (مشابه آنچه در CT اسکن استفاده می شود) است. پس از تزریق دو مجموعه تصویر ماموگرافی با انرژی های مختلف گرفته می شود. با پردازش این تصاویر مناطقی که ماده حاجب را به دلیل افزایش خون رسانی (که می تواند نشانه تومور باشد) جذب کرده اند برجسته می شوند. CEM ممکن است به عنوان یک ابزار حل مشکل پس از ماموگرافی یا سونوگرافی مشکوک یا در برخی موارد به عنوان جایگزینی برای MRI پستان استفاده شود.

علاوه بر ماموگرافی روش های تصویربرداری دیگری نیز ممکن است برای ارزیابی پستان به کار روند اغلب به عنوان مکمل ماموگرافی :

• سونوگرافی پستان (Breast Ultrasound) : از امواج صوتی برای ایجاد تصویر از بافت پستان استفاده می کند. اغلب برای بررسی بیشتر یافته های مشکوک در ماموگرافی (مانند تمایز بین کیست پر از مایع و توده جامد) ارزیابی زنان جوان با پستان های متراکم یا زنان باردار استفاده می شود.
• MRI پستان (Breast MRI) : از میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از پستان استفاده می کند و معمولاً با تزریق ماده حاجب گادولینیوم انجام می شود. MRI حساسیت بالایی در تشخیص سرطان دارد اما اختصاصیت کمتری نسبت به ماموگرافی دارد (یعنی بیشتر احتمال دارد یافته های غیرسرطانی را نیز نشان دهد). MRI عمدتاً برای غربالگری زنان با ریسک بسیار بالا (مانند جهش های ژنی BRCA) ارزیابی وسعت سرطان تشخیص داده شده بررسی پاسخ به شیمی درمانی یا ارزیابی ایمپلنت های پستان استفاده می شود.

چه کسانی و چه زمانی باید ماموگرافی انجام دهند؟

توصیه های مربوط به زمان شروع و فواصل انجام ماموگرافی غربالگری ممکن است بین سازمان های بهداشتی مختلف کمی متفاوت باشد اما اصول کلی آن ها مشابه است. این توصیه ها بر اساس سن عوامل خطر و شواهد علمی موجود ارائه می شوند :

• زنان با ریسک متوسط :
• سن ۴۰–۴۹ سالگی : اکثر سازمان ها توصیه می کنند که زنان در این گروه سنی در مورد مزایا و معایب شروع غربالگری با پزشک خود مشورت کنند و تصمیم گیری فردی انجام شود. برخی سازمان ها شروع غربالگری سالانه یا دوسالانه را از ۴۰ یا ۴۵ سالگی توصیه می کنند.
• سن ۵۰–۷۴ سالگی : توافق گسترده ای وجود دارد که زنان در این گروه سنی باید ماموگرافی غربالگری را به صورت سالانه یا دوسالانه انجام دهند. ماموگرافی بیشترین تأثیر را در کاهش مرگ ومیر ناشی از سرطان پستان در این گروه سنی دارد.
• سن ۷۵ سال و بالاتر : تصمیم برای ادامه غربالگری باید بر اساس وضعیت سلامت عمومی زن امید به زندگی و ترجیحات شخصی او با مشورت پزشک گرفته شود. تا زمانی که زن در وضعیت سلامت خوبی قرار دارد و امید به زندگی حداقل ۱۰ سال دارد ادامه غربالگری می تواند مفید باشد.
• زنان با ریسک بالا : زنانی که به دلیل عوامل خطر خاص در معرض ریسک بالاتری برای ابتلا به سرطان پستان هستند ممکن است نیاز به برنامه غربالگری متفاوتی داشته باشند که معمولاً زودتر شروع می شود و ممکن است شامل MRI پستان علاوه بر ماموگرافی باشد. عوامل خطر بالا عبارتند از :
• سابقه شخصی ابتلا به سرطان پستان.
• سابقه خانوادگی قوی سرطان پستان یا تخمدان (به خصوص در بستگان درجه اول مانند مادر خواهر یا دختر یا ابتلای بستگان در سنین پایین).
• تأیید وجود جهش های ژنی مستعد کننده سرطان پستان مانند BRCA۱ یا BRCA۲.
• سابقه پرتودرمانی قفسه سینه در سنین ۱۰ تا ۳۰ سالگی (مثلاً برای درمان لنفوم هوچکین).
• برخی سندرم های ژنتیکی نادر دیگر.
• تشخیص برخی ضایعات پستانی پرخطر مانند هایپرپلازی آتیپیک مجرایی (ADH) یا هایپرپلازی آتیپیک لوبولار (ALH) یا کارسینوم لوبولار درجا (LCIS) در بیوپسی قبلی.

برای این زنان غربالگری ممکن است از سن ۲۵ یا ۳۰ سالگی شروع شود و اغلب شامل MRI سالانه به همراه ماموگرافی سالانه است. برنامه دقیق باید توسط پزشک و بر اساس ارزیابی ریسک فردی تعیین شود.

ماموگرافی تشخیصی بر اساس نیاز بالینی و بدون توجه به سن یا برنامه غربالگری انجام می شود؛ یعنی هر زمان که فرد یا پزشک متوجه علامت مشکوکی شود.

روند انجام ماموگرافی : از ورود تا خروج

دانستن اینکه در طول ماموگرافی چه اتفاقی می افتد می تواند به کاهش اضطراب بیماران کمک کند. روند کلی به شرح زیر است :

1. پذیرش و آماده سازی : پس از پذیرش از شما خواسته می شود که لباس های بالاتنه و جواهرات خود را درآورید و یک گان (روپوش مخصوص) بپوشید که از جلو باز می شود.
2. ورود به اتاق ماموگرافی : تکنسین ماموگرافی (که معمولاً خانم است) شما را به اتاق ماموگرافی راهنمایی می کند. دستگاه ماموگرافی یک دستگاه اشعه ایکس تخصصی با یک سکو برای قرار دادن پستان است.
3. شرح فرآیند و بررسی سابقه : تکنسین به طور خلاصه روند را توضیح می دهد و ممکن است سؤالاتی در مورد سابقه پزشکی شما داروهای مصرفی جراحی های قبلی سابقه خانوادگی سرطان پستان و وجود هرگونه علامت فعلی بپرسد. حتماً در مورد هرگونه حساسیت یا درد در پستان ها یا وجود ایمپلنت اطلاع دهید.
4. موقعیت دهی پستان : تکنسین شما را راهنمایی می کند تا در مقابل دستگاه بایستید و یکی از پستان هایتان را روی سکوی دستگاه قرار می دهد. سپس پستان شما را تنظیم می کند تا حداکثر بافت ممکن در تصویر قرار گیرد.
5. فشرده سازی (Compression) : یک صفحه پلاستیکی شفاف (پدل فشرده ساز) به آرامی از بالا روی پستان پایین می آید و آن را روی سکو فشرده می کند. فشرده سازی پستان بخش ضروری و بسیار مهم ماموگرافی است زیرا :
• بافت پستان را نازک تر می کند تا اشعه ایکس بهتر نفوذ کند و دوز اشعه کمتری نیاز باشد.
• بافت ها را از هم باز می کند تا ناهنجاری های کوچک که ممکن است در زیر بافت طبیعی پنهان شده باشند بهتر دیده شوند.
• از حرکت پستان جلوگیری می کند که باعث تار شدن تصویر می شود.
  فشرده سازی ممکن است برای چند ثانیه ناراحت کننده یا حتی کمی دردناک باشد اما معمولاً کوتاه است. مهم است که در طول این چند ثانیه بی حرکت بمانید. اگر درد شدید است حتماً به تکنسین اطلاع دهید.
6. گرفتن تصویر : در حالی که پستان فشرده شده است تکنسین به پشت یک محافظ سربی می رود و دکمه پرتوگیری را فشار می دهد. دستگاه اشعه ایکس برای مدت کوتاهی (کمتر از یک ثانیه) فعال می شود و تصویر گرفته می شود. شما باید نفس خود را برای این مدت کوتاه حبس کنید.
7. تکرار برای نماهای دیگر : پدل فشرده ساز بالا می رود. سپس تکنسین موقعیت شما یا زاویه دستگاه را تغییر می دهد تا نمای دیگری از همان پستان گرفته شود (معمولاً نمای مایل). این فرآیند فشرده سازی و تصویربرداری تکرار می شود.
8. تکرار برای پستان دیگر : کل فرآیند (معمولاً دو نما) برای پستان دیگر نیز تکرار می شود.
9. بررسی کیفیت تصاویر : تکنسین ممکن است به سرعت تصاویر دیجیتال را بررسی کند تا مطمئن شود کیفیت آن ها برای تفسیر مناسب است و نیازی به تکرار نماها نیست.
10. پایان آزمایش : پس از اتمام می توانید لباس خود را بپوشید. کل فرآیند معمولاً حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می کشد.

پس از ماموگرافی : تصاویر توسط یک رادیولوژیست (پزشک متخصص در تفسیر تصاویر پزشکی) بررسی و تفسیر می شوند. نتایج معمولاً طی چند روز تا چند هفته به پزشک ارجاع دهنده شما یا مستقیماً به خودتان ارسال می شود.

تفسیر نتایج ماموگرافی و مراحل بعدی

گزارش ماموگرافی معمولاً با استفاده از سیستم استاندارد شده ای به نام سیستم گزارش دهی و داده های تصویربرداری پستان (Breast Imaging Reporting and Data System – BI-RADS) تهیه می شود. این سیستم به طبقه بندی یافته ها و ارائه توصیه های مدیریتی کمک می کند. نمرات BI-RADS از ۰ تا ۶ متغیر است :

• BI-RADS ۰ : ارزیابی ناقص (Incomplete). به این معنی است که نیاز به تصویربرداری اضافی (مانند ماموگرافی با بزرگنمایی نماهای خاص یا سونوگرافی) یا مقایسه با ماموگرافی های قبلی وجود دارد تا تفسیر نهایی انجام شود. این نتیجه به خودی خود خوب یا بد نیست فقط اطلاعات بیشتری لازم است.
• BI-RADS ۱ : منفی (Negative). هیچ یافته قابل توجهی (مانند توده مشکوک یا کلسیفیکاسیون) وجود ندارد. پستان ها متقارن هستند. توصیه می شود غربالگری روتین ادامه یابد.
• BI-RADS ۲ : یافته خوش خیم (Benign Finding). یافته ای وجود دارد (مانند کیست های خوش خیم کلسیفیکاسیون های مشخصاً خوش خیم یا غدد لنفاوی داخل پستانی) اما قطعاً سرطانی نیست. ریسک سرطان افزایش نمی یابد و توصیه می شود غربالگری روتین ادامه یابد.
• BI-RADS ۳ : یافته احتمالاً خوش خیم (Probably Benign Finding). یافته ای وجود دارد که احتمال بدخیمی آن بسیار کم است (کمتر از ۲%). توصیه معمول پیگیری کوتاه مدت (مثلاً ماموگرافی یا سونوگرافی مجدد در ۶ ماه) برای اطمینان از پایداری یافته است. بیوپسی معمولاً در ابتدا لازم نیست اما ممکن است در صورت تغییر یافته یا ترجیح بیمار/پزشک انجام شود.
• BI-RADS ۴ : یافته مشکوک (Suspicious Abnormality). یافته ای وجود دارد که مشخصات نگران کننده ای دارد و احتمال بدخیمی آن متوسط است (بین ۲% تا ۹۵%). این دسته خود به سه زیرگروه تقسیم می شود :
• ۴A : شک پایین به بدخیمی (۲-۱۰%)
• ۴B : شک متوسط به بدخیمی (۱۱-۵۰%)
• ۴C : شک بالا به بدخیمی (۵۱-۹۵%)
  در تمام موارد BI-RADS ۴ بیوپسی (نمونه برداری از بافت) برای تشخیص قطعی توصیه می شود.
• BI-RADS ۵ : یافته با احتمال بسیار بالای بدخیمی (Highly Suggestive of Malignancy). یافته ای وجود دارد که مشخصات کلاسیک سرطان را دارد و احتمال بدخیمی آن بسیار بالا است (بیشتر از ۹۵%). بیوپسی برای تأیید تشخیص و برنامه ریزی درمانی ضروری است.
• BI-RADS ۶ : بدخیمی اثبات شده با بیوپسی (Known Biopsy-Proven Malignancy). این دسته برای مواردی استفاده می شود که سرطان قبلاً با بیوپسی تشخیص داده شده و تصویربرداری برای ارزیابی وسعت بیماری یا پاسخ به درمان (مانند شیمی درمانی قبل از جراحی) انجام می شود.

مراحل بعدی پس از دریافت نتیجه :

• نتایج طبیعی (BI-RADS ۱ یا ۲) : ادامه غربالگری طبق برنامه منظم.
• نیاز به ارزیابی بیشتر (BI-RADS ۰) : انجام تصویربرداری های تکمیلی توصیه شده (ماموگرافی تشخیصی سونوگرافی).
• یافته احتمالاً خوش خیم (BI-RADS ۳) : پیگیری کوتاه مدت با تصویربرداری طبق توصیه رادیولوژیست.
• یافته مشکوک یا بسیار مشکوک (BI-RADS ۴ یا ۵) : ارجاع برای بیوپسی پستان. انواع مختلفی از بیوپسی وجود دارد از جمله بیوپسی با سوزن ظریف (FNA) بیوپسی با سوزن هسته ای (Core Needle Biopsy – CNB) و بیوپسی جراحی. انتخاب روش به نوع اندازه و محل یافته بستگی دارد. بیوپسی با سوزن معمولاً تحت هدایت تصویربرداری (سونوگرافی ماموگرافی – استریوتاکتیک یا MRI) انجام می شود تا از دقت نمونه برداری اطمینان حاصل شود. نمونه بافتی سپس توسط پاتولوژیست زیر میکروسکوپ بررسی می شود تا تشخیص نهایی (خوش خیم یا بدخیم) مشخص گردد.

مهم است که بیماران نتایج ماموگرافی خود را با پزشک معالجشان در میان بگذارند تا مفهوم نتایج و گام های بعدی به طور کامل برایشان توضیح داده شود.

مزایا محدودیت ها و خطرات احتمالی ماموگرافی

مانند هر روش پزشکی ماموگرافی نیز دارای مزایا محدودیت ها و خطرات بالقوه ای است که باید در نظر گرفته شوند :

مزایا :

• تشخیص زودهنگام : بزرگترین مزیت ماموگرافی توانایی آن در تشخیص سرطان پستان در مراحل اولیه است که شانس درمان موفق و بقا را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
• کاهش مرگ ومیر : اثبات شده است که غربالگری منظم باعث کاهش مرگ ومیر ناشی از سرطان پستان می شود.
• درمان کمتر تهاجمی : تشخیص زودهنگام اغلب امکان درمان های محافظه کارانه تر پستان را فراهم می کند.
• غیرتهاجمی بودن : ماموگرافی یک روش تصویربرداری خارجی و غیرتهاجمی است.
• دسترسی گسترده : دستگاه های ماموگرافی به طور گسترده در بیمارستان ها و مراکز تصویربرداری در دسترس هستند.

محدودیت ها :

• نتایج مثبت کاذب (False Positives) : ماموگرافی ممکن است یافته ای را مشکوک نشان دهد که در نهایت سرطانی نیست. این امر می تواند باعث اضطراب بیمار و نیاز به انجام آزمایش های بیشتر (مانند سونوگرافی MRI یا بیوپسی) شود که هزینه و خطرات خاص خود را دارند. نتایج مثبت کاذب در زنان جوان تر زنان با پستان های متراکم زنانی که هورمون درمانی می کنند یا زنانی که سابقه جراحی یا بیوپسی قبلی دارند شایع تر است.
• نتایج منفی کاذب (False Negatives) : ماموگرافی ممکن است سرطان موجود را تشخیص ندهد. این اتفاق بیشتر در زنان با بافت پستان متراکم رخ می دهد زیرا بافت غده ای و فیبری متراکم می تواند تومورها را پنهان کند (هر دو در ماموگرافی سفید به نظر می رسند). تخمین زده می شود که ماموگرافی حدود ۱۰-۲۰ درصد از سرطان های پستان را از دست می دهد. استفاده از توموسنتز (۳D) و گاهی اوقات سونوگرافی یا MRI مکمل می تواند به کاهش این محدودیت کمک کند.
• تشخیص بیش از حد (Overdiagnosis) : ماموگرافی ممکن است سرطان های بسیار کند رشد یا غیرتهاجمی (مانند برخی موارد DCIS) را تشخیص دهد که شاید هرگز در طول عمر فرد پیشرفت نکرده و باعث علامت یا مرگ نشوند. درمان این موارد ممکن است غیرضروری باشد (درمان بیش از حد یا Overtreatment) اما در حال حاضر تفکیک قطعی این موارد از سرطان های تهاجمی دشوار است.
• ناراحتی یا درد : فشرده سازی پستان می تواند برای برخی زنان ناراحت کننده یا دردناک باشد اگرچه معمولاً کوتاه است.

خطرات احتمالی :

• قرار گرفتن در معرض اشعه (Radiation Exposure) : ماموگرافی از اشعه ایکس استفاده می کند که نوعی پرتو یونیزان است و قرار گرفتن مکرر در معرض آن به طور نظری می تواند ریسک ابتلا به سرطان را در طولانی مدت کمی افزایش دهد. با این حال دوز اشعه در ماموگرافی مدرن بسیار پایین است (تقریباً معادل چند ماه تابش زمینه طبیعی محیطی یا یک پرواز طولانی با هواپیما). فواید تشخیص زودهنگام سرطان پستان به طور کلی بسیار بیشتر از این ریسک نظری کوچک در نظر گرفته می شود به خصوص برای زنان در گروه های سنی توصیه شده برای غربالگری. مراکز ماموگرافی ملزم به رعایت استانداردهای کیفی سختگیرانه برای به حداقل رساندن دوز اشعه هستند.

تصمیم برای انجام ماموگرافی باید با در نظر گرفتن تعادل بین این مزایا محدودیت ها و خطرات و با مشورت پزشک بر اساس سن عوامل خطر فردی و ترجیحات بیمار گرفته شود.

توصیه های تکمیلی و سبک زندگی سالم برای سلامت پستان

علاوه بر انجام ماموگرافی طبق برنامه توصیه شده اقدامات دیگری نیز وجود دارند که زنان می توانند برای حفظ سلامت پستان و افزایش آگاهی خود انجام دهند :

1. آگاهی از وضعیت پستان (Breast Self-Awareness) : به جای انجام خودآزمایی پستان (Breast Self-Exam – BSE) به صورت یک روش منظم و دقیق ماهانه (که شواهد قطعی برای کاهش مرگ ومیر ندارد) امروزه بیشتر بر آگاهی از وضعیت طبیعی پستان های خود تأکید می شود. زنان باید با ظاهر و حس طبیعی پستان های خود آشنا باشند و هرگونه تغییر جدید یا مداوم (مانند توده جدید ضخیم شدن پوست فرورفتگی پوست یا نوک پستان قرمزی یا پوسته پوسته شدن درد مداوم در یک ناحیه یا ترشح غیرطبیعی از نوک پستان) را فوراً به پزشک خود گزارش دهند.
2. معاینه بالینی پستان (Clinical Breast Exam – CBE) : معاینه پستان توسط پزشک یا سایر متخصصان بهداشتی آموزش دیده. اگرچه نقش CBE به عنوان یک ابزار غربالگری مستقل مورد بحث است اما می تواند بخشی از ارزیابی منظم سلامت زنان باشد. برخی سازمان ها انجام CBE را هر ۱ تا ۳ سال برای زنان ۲۰ تا ۳۹ ساله و سالانه برای زنان ۴۰ سال به بالا توصیه می کنند در حالی که برخی دیگر آن را کمتر ضروری می دانند اگر غربالگری ماموگرافی منظم انجام شود.
3. حفظ وزن سالم : چاقی به ویژه پس از یائسگی با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان مرتبط است. حفظ وزن مناسب از طریق رژیم غذایی سالم و ورزش منظم می تواند به کاهش این خطر کمک کند.
4. فعالیت بدنی منظم : ورزش منظم (حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید در هفته) می تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را کاهش دهد.
5. رژیم غذایی سالم : پیروی از یک رژیم غذایی سرشار از میوه ها سبزیجات غلات کامل و پروتئین های کم چرب و محدود کردن مصرف چربی های اشباع شده و فرآوری شده ممکن است برای سلامت کلی و احتمالاً کاهش خطر سرطان مفید باشد.
6. محدود کردن مصرف الکل : مصرف الکل حتی در مقادیر کم با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان مرتبط است. هرچه مصرف الکل کمتر باشد خطر کمتر است.
7. عدم استعمال دخانیات : سیگار کشیدن با افزایش خطر بسیاری از سرطان ها از جمله سرطان پستان (به ویژه در زنان پیش از یائسگی) مرتبط است.
8. شیردهی (در صورت امکان) : شیردهی به خصوص برای مدت طولانی تر (بیش از یک سال) ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را کمی کاهش دهد.
9. اجتناب از هورمون درمانی ترکیبی پس از یائسگی : استفاده طولانی مدت از هورمون درمانی ترکیبی (استروژن و پروژسترون) با افزایش خطر سرطان پستان مرتبط است. اگر نیاز به هورمون درمانی برای مدیریت علائم یائسگی وجود دارد باید با کمترین دوز مؤثر و برای کوتاه ترین زمان ممکن و با مشورت پزشک استفاده شود.
10. ارزیابی ریسک فردی : با پزشک خود در مورد عوامل خطر شخصی و خانوادگی خود برای سرطان پستان صحبت کنید تا بهترین برنامه غربالگری و پیشگیری برای شما تعیین شود.

این توصیه ها به حفظ سلامت کلی بدن و همچنین کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان کمک می کنند و مکمل برنامه غربالگری منظم با ماموگرافی هستند.

پیشگیری از سرطان پستان

پیشگیری اولیه (Primary Prevention) سرطان پستان به معنای اقداماتی است که برای جلوگیری از بروز سرطان انجام می شود. اگرچه نمی توان از تمام موارد سرطان پستان پیشگیری کرد (زیرا برخی عوامل خطر مانند سن جنسیت و ژنتیک غیرقابل تغییر هستند) اما اصلاح عوامل خطر قابل تغییر مرتبط با سبک زندگی می تواند نقش مهمی ایفا کند. این موارد عمدتاً شامل همان توصیه های سبک زندگی سالم است که در بخش قبل ذکر شد :

• حفظ وزن سالم
• فعالیت بدنی منظم
• محدود کردن یا حذف مصرف الکل
• عدم استعمال دخانیات
• رژیم غذایی سالم
• شیردهی (در صورت امکان)
• اجتناب از هورمون درمانی طولانی مدت پس از یائسگی

علاوه بر این برای زنان با ریسک بسیار بالا (مثلاً حاملان جهش BRCA یا با سابقه LCIS یا هایپرپلازی آتیپیک) گزینه های پیشگیری دارویی (Chemoprevention) یا جراحی کاهش دهنده خطر (Risk-Reducing Surgery) ممکن است در نظر گرفته شود :

• شیمی پیشگیری : استفاده از داروهایی مانند تاموکسیفن (Tamoxifen) یا رالوکسیفن (Raloxifene) (برای زنان یائسه) یا مهارکننده های آروماتاز مانند آناستروزول (Anastrozole) یا اگزمستان (Exemestane) (برای زنان یائسه) می تواند خطر ابتلا به سرطان پستان گیرنده استروژن مثبت را در زنان با ریسک بالا به طور قابل توجهی کاهش دهد. این داروها عوارض جانبی بالقوه ای دارند و تصمیم برای استفاده از آن ها باید با بررسی دقیق مزایا و معایب فردی و با مشورت پزشک متخصص گرفته شود.
• جراحی کاهش دهنده خطر :
• ماستکتومی پیشگیرانه (Prophylactic Mastectomy) : برداشتن هر دو پستان پیش از تشخیص سرطان می تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را در زنان با ریسک بسیار بالا (مانند حاملان جهش BRCA) تا ۹۰-۹۵% کاهش دهد. این یک تصمیم بسیار شخصی و جدی با پیامدهای فیزیکی و روانی قابل توجه است.
• اوفورکتومی پیشگیرانه (Prophylactic Oophorectomy) : برداشتن تخمدان ها به ویژه در حاملان جهش BRCA هم خطر سرطان تخمدان را به شدت کاهش می دهد و هم با کاهش سطح استروژن بدن خطر سرطان پستان را نیز (تا حدود ۵۰%) کم می کند. این کار منجر به یائسگی زودرس می شود.

پیشگیری ثانویه (Secondary Prevention) به معنای تشخیص زودهنگام بیماری از طریق غربالگری (مانند ماموگرافی) است تا بتوان آن را در مراحل اولیه و قابل درمان شناسایی کرد.

پیشگیری ثالثیه (Tertiary Prevention) بر روی بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از عود بیماری در افرادی که قبلاً سرطان پستان داشته اند تمرکز دارد.

بنابراین پیشگیری از سرطان پستان یک مفهوم چندوجهی است که شامل سبک زندگی سالم برای همه زنان و اقدامات تخصصی تر برای زنان با ریسک بالا می شود در کنار اهمیت حیاتی تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری منظم.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

ماموگرافی همچنان استاندارد طلایی و مؤثرترین ابزار برای غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان پستان در جمعیت عمومی زنان محسوب می شود. اگرچه انجام آزمایشات پزشکی خاصی پیش از نوبت ماموگرافی معمولاً لازم نیست اما رعایت دقیق آمادگی های عملی مانند زمان بندی مناسب عدم استفاده از محصولات بهداشتی خاص در ناحیه زیر بغل و پستان و اطلاع رسانی به مرکز در مورد شرایط پزشکی فردی برای دستیابی به تصاویر با کیفیت بالا و کاهش نیاز به تکرار آزمایش یا نتایج کاذب بسیار حائز اهمیت است.

پیشرفت های تکنولوژیکی مانند ماموگرافی دیجیتال و به ویژه توموسنتز (۳D) دقت تشخیصی ماموگرافی را بهبود بخشیده و محدودیت های آن به خصوص در پستان های متراکم را کاهش داده اند. درک سیستم گزارش دهی BI-RADS به بیماران و پزشکان کمک می کند تا نتایج را بهتر تفسیر کرده و گام های بعدی مناسب از غربالگری روتین گرفته تا نیاز به تصویربرداری تکمیلی یا بیوپسی را تعیین کنند.

علی رغم وجود محدودیت هایی مانند نتایج مثبت و منفی کاذب و ریسک نظری پایین ناشی از اشعه فواید ماموگرافی در کاهش مرگ ومیر ناشی از سرطان پستان از طریق تشخیص زودهنگام به طور گسترده ای پذیرفته شده و بر این محدودیت ها و خطرات برتری دارد به ویژه برای زنان در گروه های سنی توصیه شده.

همراه با غربالگری منظم آگاهی از وضعیت پستان و اتخاذ سبک زندگی سالم (شامل حفظ وزن مناسب فعالیت بدنی رژیم غذایی متعادل محدود کردن الکل و عدم استعمال دخانیات) نقش مهمی در سلامت پستان و کاهش کلی خطر ابتلا به سرطان پستان ایفا می کند. برای زنان با ریسک بالا گزینه های پیشگیری دارویی یا جراحی نیز ممکن است مطرح باشد.