لباس های محلی کردی

لباس محلی کردی با رنگ ها و طرح های خیره کننده تنها یک پوشش نیست؛ بلکه بخشی زنده از هویت تاریخ و فرهنگ غنی مردم کرد است. شاید با دیدن این لباس ها در سریال ها فیلم ها یا سفرهای خود به مناطق کردنشین مجذوب زیبایی و تنوع آن ها شده باشید و بخواهید بیشتر درباره ریشه ها اجزا و تفاوت های آن بدانید. این محتوا راهنمایی جامع برای شناخت عمیق تر لباس های اصیل کردی از تاریخچه ی کهن آن گرفته تا جزئیات پوشاک زنان و مردان و انواع گوناگون آن در مناطق مختلف است.

تاریخچه و قدمت لباس کردی

تاریخچه پوشاک کردی ریشه در اعماق تاریخ دارد. اولین تصاویری که شباهت هایی به لباس های امروزی کردها را نشان می دهند در نقش برجسته های دوران هخامنشی به خصوص در حجاری های کاخ آپادانا دیده می شوند. در این نقوش مردانی با پوششی مشابه لباس کردی در حال آوردن هدیه به تصویر کشیده شده اند که نشان دهنده قدمت این نوع پوشش در مناطق غربی ایران است.

سیاحان و جهانگردان اروپایی که طی قرون گذشته به منطقه کردستان سفر کرده اند همواره زیبایی و بی نظیر بودن لباس مردم کرد را ستوده اند. طراحی های باقی مانده از سفرنامه های این جهانگردان که برخی از آن ها در خانه کرد سنندج نگهداری می شوند گواهی بر این زیبایی و اصالت هستند.

با گذشت زمان و به ویژه از دوره قاجار به بعد تنوع پارچه ها و تکنیک های تزئینی افزایش یافت که منجر به تکامل بیشتر لباس های سنتی کردی به خصوص پوشاک زنان شد. در حالی که لباس های امروزی از نظر تزئینات و طرح پارچه ها بسیار متنوع تر شده اند ساختار و شکل اصلی آن ها تفاوت چندانی با نمونه های قدیمی ندارد.

پوشاک زنان کرد

لباس کردی زنانه یکی از زیباترین و رنگارنگ ترین پوشش های محلی ایران است که با تزئینات فراوان و پارچه های نفیس شناخته می شود. طراحی این لباس ها بر پایه باورها و فرهنگ رایج در میان مردم کرد شکل گرفته و نقش مهمی در حفظ و انتقال فرهنگ به نسل های آینده دارد.

از طریق رنگ طرح پارچه جنس و زیورآلات لباس می توان به طبقه اجتماعی و وضعیت مالی خانواده پی برد. لباس مجلسی زنان کرد معمولاً از پارچه هایی مانند حریر تور مخمل و ساتن دوخته شده و با هنرهای دستی مانند پولک دوزی سرمه دوزی سنگ دوزی ملیله دوزی و منجوق دوزی آراسته می شود که جلوه ای بی نظیر به آن می بخشد.

خصوصیات لباس کردی زنان کردستان

لباس زنان کردستان ترکیبی از زیبایی وقار و پوشیدگی است. این لباس ها غالباً بلند و گشاد هستند و با رنگ های شاد و زنده دوخته می شوند. تزئینات روی لباس به ویژه در بخش های بالاتنه و سرپوش بسیار چشم نواز است.

جنس پارچه ها بسته به فصل و مناسبت متفاوت است؛ پارچه های سبک تر مانند حریر برای تابستان و پارچه های سنگین تر مانند مخمل برای فصول سرد یا مراسم خاص استفاده می شوند. حفظ این خصوصیات در طراحی لباس های کردی امروزی نیز دیده می شود.

اجزای لباس کردی زنانه

لباس کامل زنانه کردی از چندین بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام نام و کاربرد خاص خود را دارند. این اجزا شامل پیراهن بلند نیم تنه یا جلیقه شلوار سرپوش و انواع زیورآلات است. ترکیب این اجزا با هم پوششی کامل و زیبا را پدید می آورد.

تزئینات به کار رفته روی هر جزء به خصوص در لباس های مجلسی میزان اهمیت آن بخش و همچنین وضعیت اجتماعی فرد را نشان می دهد. شناخت این اجزا به درک بهتر زیبایی و پیچیدگی لباس کردی زنانه کمک می کند.

کراس

کراس همان پیراهن بلند و گشاد لباس زنانه کردی است که مهم ترین بخش این پوشش به شمار می رود. این پیراهن آستین های بلند و یقه ای گرد دارد و دوخت آن معمولاً ساده است. کراس از پارچه های نفیس و گران قیمت با رنگ های متنوع و شاد مانند سبز سرخابی آبی قرمز و یشمی دوخته می شود.

در قسمت جلوی یقه پارچه ای مستطیل شکل دوخته شده و روی آن دکمه قرار می گیرد. در دو طرف پایین پیراهن دو مثلث بلند به نام «تیرنج» و در سر آستین ها دو پارچه مثلثی بلند دیگر به نام «سورانی» دوخته می شود. سورانی ها کاربردهای مختلفی دارند از جمله جمع کردن آستین هنگام کار یا وضو گرفتن و همچنین در رقص های محلی با دستمال های رنگارنگ برای جلوه بیشتر استفاده می شوند.

کلنجه یا سوخمه

کلنجه یا سوخمه نیم تنه یا جلیقه ای بدون آستین است که روی کراس پوشیده می شود. این بخش از لباس معمولاً از پارچه های ارزشمندی مانند زری بافت یا مخمل تهیه شده و با انواع تزئینات مانند پولک دوزی سنگ دوزی و ملیله دوزی آراسته می شود.

در گذشته میزان تزئینات و مواد استفاده شده در سوخمه نشان دهنده میزان تمول و وضعیت مالی خانواده بود. زنان در فصول سرد ممکن است روی سوخمه و کراس نیم تنه آستین دار مخملی به نام سلته یا قبای بلند و جلو باز مخملین با چاک های بلند در دو طرف به نام کوا بپوشند.

شال یا پشت تند

زنان کرد روی لباس خود و در ناحیه کمر شالی زیبا و رنگارنگ می بندند. این شال ها از پارچه های بافته شده و گاهی نواری شکل یا مربعی هستند. شال کمی بالاتر از پیراهن بسته می شود تا انتهای دامن مانع حرکت نشود.

در برخی مناطق به این شال «پشت وین» یا «پشت ینه» نیز گفته می شود. نقش و طرح این شال ها نیز به زیبایی کلی لباس می افزاید و بخشی مهم از پوشش کمر زنان کرد را تشکیل می دهد.

گلونی

گلونی نوعی روسری یا سربند سنتی است که به خصوص در میان کردهای جنوبی و سورانی رایج است. این سربند دارای نقش های مخصوص به خود اغلب شامل طرح بته جقه یا سرو خمیده است و معمولاً از پارچه ای با طرح های زرد و قرمز بر روی زمینه سیاه یا رنگ های دیگر تهیه می شود.

گلونی به دلیل اهمیت فرهنگی خود ثبت ملی شده است. زنان کرد آن را با ظرافت و زیبایی خاصی بر سر می بندند و گاهی دو پر آن را در جلوی پیشانی گره می زنند. گلونی یکی از اجزای اصلی سرپوش زنان کرد به شمار می رود.

زیورآلات زنان کردستان

زیورآلات بخش جدایی ناپذیری از لباس کردی زنانه هستند و جلوه ای خیره کننده به آن می بخشند. این زیورها شامل انواع سکه ها مهره های رنگی و نواردوزی ها هستند که در قسمت های مختلف لباس به خصوص سرپوش و سینه ریز استفاده می شوند.

زیورهای سر و پیشانی مانند «پلپله» (سکه های روی پیشانی) «نقیم» (سنگ عقیق با آویز سکه) و «لاگیره» (ردیف سکه روی سرپوش) بسیار رایج هستند. «موره» و «وره تاقی» مهره هایی هستند که برای ثابت نگه داشتن کلاه به کار می روند. گردنبندهایی مانند «ملوینک» با انواع مختلف دلربا شیلان خشل و خاو و شه وگ گوشواره («گواره») بازوبند («بازی بن») النگو («خرخال») و انگشتر («کلکه وانه») نیز از دیگر زیورهای متداول هستند. کمربندهای زینتی نقره ای به نام «کمربن زیو» نیز در گذشته مورد استفاده قرار می گرفته اند.

لباس مردان کردی

لباس مردان کرد در مقایسه با لباس زنان معمولاً ساده تر و با رنگ های تیره تر و تک رنگ دوخته می شود. با این حال این پوشش نیز از اصالت و زیبایی خاصی برخوردار است و برای زندگی در مناطق کوهستانی و فعالیت های روزمره مناسب است. اجزای این لباس به گونه ای طراحی شده اند که آزادی حرکت را فراهم کنند.

رنگ طرح و جنس اجزای لباس مردانه بسته به آب و هوا و موقعیت استفاده (کار مراسم یا جشن) متفاوت است. برخی اجزای لباس مردانه مانند سورانی با لباس زنانه مشترک هستند. لباس مردان کردی نیز با وجود سادگی نسبی بخشی مهم از میراث فرهنگی مردم کرد است.

خصوصیات لباس کردی مردان کردستان

لباس مردان کردستان غالباً گشاد است تا حرکت در مسیرهای کوهستانی و دشوار آسان باشد. رنگ ها معمولاً از طیف قهوه ای سرمه ای خاکستری و طوسی انتخاب می شوند و برخلاف لباس زنان کمتر از رنگ های بسیار شاد و متنوع استفاده می شود.

اجزای لباس با توجه به نیازهای عملی و شرایط اقلیمی منطقه طراحی شده اند. استفاده از پارچه های پشمی یا پنبه ای بسته به فصل متغیر است و برخی اجزا مانند شلوار (پاتول) دارای ویژگی های خاصی برای محافظت در برابر سرما یا تسهیل حرکت هستند.

اجزای لباس کردی مردانه

لباس کامل مردانه کردی نیز از چندین بخش تشکیل شده که هر کدام کاربرد و نام خاص خود را دارند. این اجزا شامل نیم تنه (چوخه یا ملکی) شلوار (پاتول یا رانک) سرپوش (دستار یا کلاو و پچ) شال کمر و پاپوش (کلاش) است.

این اجزا با ترکیب مناسب پوششی کامل برای مردان کرد در شرایط مختلف فراهم می کنند. شناخت این اجزا به درک بهتر ساختار و عملکرد لباس کردی مردانه کمک می کند و نشان دهنده انطباق این پوشش با نیازهای زندگی سنتی در منطقه است.

چوخه یا که وا

چوخه یا که وا نیم تنه ای پنبه ای یا پشمی است که روی پیراهن پوشیده می شود. این لباس در مناطق سقز بانه و مریوان به «که وا» و در سنندج به «چوخه» معروف است. چوخه از پارچه های ساده یا گل دار تهیه شده و جنس آن بسته به فصل (نازک برای گرما ضخیم برای سرما) متفاوت است.

چوخه معمولاً همراه با شلوار هم جنس و هم رنگ خود (رانک) پوشیده می شود. نوع مرغوب تر چوخه که از موی بز معروف به «مرغوز» تهیه می شود برای مهمانی ها و جشن ها استفاده می گردد. ملکی نیز نیم تنه دیگری است که در فصل گرما و بدون یقه پوشیده می شود و از پایین تا بالا با دکمه بسته می شود.

پاتول یا رانک

پاتول یا رانک شلوار گشاد کردی مردانه است که پاچه های آن تنگ دوخته می شود. گشادی شلوار برای تسهیل حرکت در مناطق کوهستانی و تنگی پاچه ها برای جلوگیری از نفوذ سرما طراحی شده است. مردان کرد به جای کت و شلوار معمولی «که وا پاتول» می پوشند.

این شلوار معمولاً همرنگ چوخه یا ملکی است و از پارچه هایی مانند پشم یا پنبه تهیه می شود. رنگ های رایج برای پاتول شامل قهوه ای سرمه ای خاکستری و طوسی است. پاتول یکی از شناخته شده ترین اجزای لباس کردی مردانه است.

دستار

دستار همان سربند مردانه است که به دور سر بسته می شود. این سربند نقش مهمی در حفاظت از سر در برابر سرما به خصوص در مناطق کوهستانی دارد. دستار معمولاً از پارچه های نخی با طرح های راه راه یا شطرنجی تهیه می شود.

مردان کرد دستار را به شکل های مختلف به دور کلاه (کلاو) می پیچند. دستارها گاهی دارای رشته های ابریشمی سیاه و سفید یا ملیله دوزی های ظریف هستند که توسط زنان بافته می شوند و جلوه ای خاص به پوشش سر می دهند.

کلاش

کلاش نوعی پاپوش سنتی کردی است که مردان در فصل های گرم و تابستان از آن استفاده می کنند. این پاپوش از بدبو شدن پا جلوگیری کرده و پا را خنک نگه می دارد. کلاش برای استفاده در هوای بارانی یا سرد مناسب نیست.

زیره کلاش سنتی از روده گوسفند و رویه آن از بافت نخ پشم تهیه می شود. ساخت کلاش زمان بر است و امروزه نمونه های رنگی و زنانه آن نیز در بازار موجود است. کلاش نمادی از سادگی و انطباق با محیط زیست در پوشش کردی است.

انواع مدل لباس کردی

لباس کردی با وجود حفظ اصالت در مناطق مختلف کردستان ایران و حتی خارج از ایران دارای تنوع و مدل های گوناگونی است. این تنوع بر اساس جغرافیا شرایط اقلیمی آداب و رسوم محلی و حتی تحولات اجتماعی شکل گرفته است. لباس های اورامی سنندجی سقزی مریوانی و بانه ای از جمله مدل های رایج لباس کردی هستند که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند.

علاوه بر مدل های رایج منطقه ای برخی مدل های خاص تر مانند لباس چوپانان یا لباس های مدرن شده نیز وجود دارند که نشان دهنده پویایی این پوشش سنتی هستند. این تنوع باعث شده لباس کردی همواره جذاب و مورد توجه باشد.

لباس کردی مدرن

امروزه طراحان لباس با الهام از لباس های سنتی کردی مدل های مدرن تری را طراحی می کنند. این لباس ها با حفظ عناصر اصلی مانند پیراهن بلند و تزئینات از پارچه ها و برش های جدیدتر استفاده می کنند و برای استفاده در مراسم و مهمانی های امروزی مناسب تر هستند. لباس های کردی مدرن اغلب با حفظ رنگ های شاد و تزئینات غنی تلفیقی از سنت و مدرنیته را ارائه می ده دهند.

لباس چوپان کرد

لباس چوپانان کرد برای مقاومت در برابر شرایط سخت آب و هوایی و فعالیت در کوهستان طراحی شده است. این لباس معمولاً شامل چوخه رانک شال و کلاه است. یکی از اجزای خاص لباس چوپانان پوششی نمدی به نام «کله بال» است که روی شانه قرار می گیرد و برای گرم نگه داشتن بدن در فصول سرد بسیار مؤثر است. این پوشش نمدی مشابه پوشش چوپانان در برخی اقوام دیگر مانند لر و بختیاری نیز دیده می شود.

کرد خراسان

جامعه کردهای خراسان که در شمال شرق ایران ساکن هستند نیز دارای لباس محلی خاص خود هستند که با وجود شباهت های کلی به لباس کردهای غرب کشور تفاوت هایی نیز در جزئیات رنگ ها و تزئینات دارد. لباس زنان کرد خراسان نیز بسیار رنگارنگ و زیبا است و از چندین لایه تشکیل می شود.

این تفاوت ها نشان دهنده تأثیرپذیری از فرهنگ و اقلیم منطقه خراسان و همچنین حفظ هویت مستقل جامعه کردهای این منطقه است. لباس کردهای خراسان نیز بخشی ارزشمند از تنوع پوشاک سنتی ایران محسوب می شود.

لباس محلی کردی در کدام استان ها و مناطق ایران پوشیده می شود؟

لباس محلی کردی عمدتاً در استان های کردستان کرمانشاه ایلام بخش هایی از آذربایجان غربی و همچنین در مناطق کردنشین استان خراسان شمالی پوشیده می شود.

اهمیت فرهنگی لباس کردی چیست؟

لباس کردی نمادی از هویت اصالت تاریخ و فرهنگ غنی مردم کرد است. این پوشش نقش مهمی در حفظ آداب و رسوم و انتقال میراث فرهنگی به نسل های بعدی دارد و نشان دهنده انطباق با محیط و شرایط زندگی سنتی است.

قدمت لباس محلی کردی چقدر است؟

قدمت لباس کردی به دوران باستان باز می گردد و شواهدی از شباهت آن با پوشش های دیده شده در نقش برجسته های هخامنشی وجود دارد اگرچه مستندات تاریخی دقیق برای تمام جزئیات آن در دست نیست.

آیا لباس کردی برای مناسبت های مختلف تفاوت دارد؟

بله لباس کردی بسته به مناسبت (روزمره کار جشن عروسی) تفاوت دارد. لباس های مجلسی زنان و مردان معمولاً از پارچه های نفیس تر رنگ های شادتر و تزئینات بیشتری برخوردار هستند.