بازاندیشی محیط زیستی در جامعه شناسی ایران

در یک پژوهش بررسی شد؛

در این پژوهش مطرح می شود با شدت گرفتن بحران های محیط زیستی در جهان و دشواری و تهدید زندگی انسان ها، محیط زیست هم بیش از پیش سیاست زدایی شده و مفاهیمی هم چون بحران های اقلیمی و گرمایش جهانی، در پارادایم های علوم مسلط، به اسم رمزی برای عبور از نابرابری های انسانی تبدیل شده است.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری سقف شیبدار، آشکارا انسان امروز دست به تخریب و دستکاری اکوسیستم خود زده است. آن چه به عنوان محیط زیست خود می شناسیم مجموعه خاک، آب، هوا، درختان، حیوانات و… است که متاسفانه در سرتاسر دنیا  قربانی زیاده خواهی ما انسان ها شده است.

نرگس آذری (دکتری جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی) در مقاله ای با عنوان «بازاندیشی محیط زیستی در جامعه شناسی ایران» عنوان کرده است که ماکس وبر و کارل مارکس دو اندیشمند کلاسیک جامعه شناسی که یکی، از بنیان گذاران علم جامعه شناسی  و دیگری در شکل گیری جامعه شناسی رکنی اساسی محسوب می شود در پروژه ای مشترک به بازپسگیری اقتصاد از حوزه های پوزیتیویستی، عددمحور و در معنای غالب کلمه «علمی» ِعلم اقتصاد و پیوند دادن آن به جامعه؛ هم در شکل تفکر جامعه شناسی و هم درک عمومی جامعه از آن بود، پرداخته اند.

* نظریه پوزیتیویسم

این پژوهشگر در این مقاله می نویسد ثمره تلاش این دو جامعه شناس را می توان در تاریخی- سیاسی شدن اقتصاد و جامعه دید، آنگاه که ایده ها و سیاست های اقتصادی – اجتماعی در معنایی پوزیتیویستی از علم اقتصاد یا جامعه اعتبار نمی یابند، بلکه به سیاقی تاریخی حسب اندرکنش نهاد های مولد دانش با جبهه بندی های اجتماعی – سیاسی تعین تاریخی می یابند.

* نسبت محیط زیست و انسان در دگرگونی اجتماعی

آذری در ادامه می نویسد با شدت گرفتن بحران های محیط زیستی در جهان و دشواری و تهدید زندگی انسان ها، محیط زیست هم بیش از پیش سیاست زدایی شده و مفاهیمی هم چون بحران های اقلیمی و گرمایش جهانی، در پارادایم های علوم مسلط، به اسم رمزی برای عبور از نابرابری های انسانی گشته است. در این وضعیت گویی به تکرار پروژه مارکس و وبر در قبال محیط زیست نیاز داریم.

برونو لتور انقضای مفهوم طبیعت را به معنای بازپس گیری مفهوم طبیعت از علومی می داند که آن را به گوشە تنهایی خودش تبعید میکند

آنچه برونو لتورانقضای مفهوم طبیعت می خواند که به معنای بازپس گیری مفهوم طبیعت از علومی است که آن را به گوشە تنهای خودش تبعید می کنند. در این چرخش شناختی، نسبت محیط زیست و انسان به سیاقی تاریخی- سیاسی مساله دار شده و بدین ترتیب در پویایی و دگرگونی اجتماعی نقشی موثر ایفا می کند.

این چرخش شناختی، جامعه شناسی را نیز به تکاپو وامیدارد تا فراتر از آن چه در ذیل جامعه شناسی محیط زیست تاکنون پیشرفته است، جامعه را در پیوند واقعیاتش با محیط زیست بازتعریف کند.

* علوم مدرن و بحران های محیط زیستی

به زعم این پژوهشگر این چرخش شناختی در قبال محیط زیست آغاز شده است، در موقعیت کنونی که بحران های محیط زیستی انکارناپذیرند و از از قضا عاملان موثر در پدید آمدن این بحران ها یعنی علوم مدرن و فناوری های مصرف گرایانه مدعی فهم و حل مساله هستند، اندیشه مندانی هم، چون لتور و جیمز اسکات کوشیده اند تا محیط زیست را از ابژه علم مدرن و ابزار تکنوکراسی و فنی گرایی خارج کرده و به امری اجتماعی تبدیل کنند.

* اکولوژی سیاسی جامعه شناسی ایرانی

در این مقاله آمده است که این جا اکولوژی سیاسی پدید آمده است تا بر پایۀ اندیشه های مارکس، فوکو و اسکات، مفهوم محیط زیست را به سیاست و جامعۀ انسانی پیوند دهد. در این رویکرد از آنجا که محیط زیست موضوعی سیاسی است و در تخریب و حفاظت از آن منافعی وجود دارد؛ بنابر این برنامه های توسعه، سرمایه گذاری های دولتی و خصوصی و برنامه های حفاظت از محیط زیست دیگر بی طرف نیستد و هریک از آنها را می بایست بر مبنای نیات سیاسی و تاثیر و تاثیرات اجتماعی شان بازشناخت.

این پژوهشگر توضیح می دهد در این رویکرد جامعه شناسی دستورکاری جدید می یابد که بر مبنای عدم قطعیتی هستی- تاریخ شناختی، نیازمند بازاندیشی در نسب تاریخی خویش است. در این مسیر جامعه شناسی ایرانی راهی دشوار در پیش رو دارد. رویکرد های اجتماعی-سیاسی کنونی در قبال مسالە محیط زیست اغلب هم چنان حسب تخیلی از مناسبات تاریخی اجتماعی- سیاسی به مساله می پردازند که خود نقشی موثر در بروز وضعیت بحرانی کنونی داشته است، بدون این که این مناسبات را به نحو مکفی، موضوع تامل و بازاندیشی تاریخی کند.