تکالیف درسی دانش آموزان باید چقدر باشد؟

معاون آموزشی یک دبستان با بیان اینکه تکالیف درسی باید با تمایلات دانش آموزان ترکیب شود، گفت: اگر قرار است دانش آموزان جدول ضرب را یاد بگیرند، بهتر است که از یک سازه واقعی که توسط خودشان ساخته می شود، کمک بگیریم.

فرهاد شکیبایی، معاون آموزشی دبستان موعود در گفت وگو با خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری سقف شیبدار، اظهار کرد: صحبت درباره تکالیف درسی و ارتباط آن باکیفیت عملکرد تحصیلی، بدون تعریف دقیق و شفاف آن ها فایده چندانی ندارد. برای این که بتوانیم در این باره صحبت کنیم، ابتدا از هر دوی این مولفه ها (تکلیف و کیفیت عملکرد تحصیلی)، تعریف مصطلح و رایج را در نظر می گیریم. هر چند که این تعریف از منظر افراد و صاحب نظران مختلف، می تواند غلط باشد یا نه و از نظر بنده البته هر دوی آنها غلط هستند.

وی افزود: در تعریف رایج، تکلیف درسی، فعالیت معمولاً کتبی در منزل و مرتبط با موضوعی است که معلم تدریس کرده یا در حال تدریس آن است. کیفیت عملکرد تحصیلی نیز در تعریف رایج، توانایی پاسخگویی دانش آموز به سوالات کتبی یا شفاهی در رابطه با موضوعات تدریس شده است. با این تعاریف یا با هر تعریف دیگری، قطعاً میزان تکالیف درسی باکیفیت عملکرد تحصیلی دانش آموزان ارتباط مستقیم دارد؛ اما این روند خطی نیست.

ارتباط تکالیف درسی با موفقیت دانش آموزان چیست؟

شکیبایی ادامه داد: می توان گفت با تعریف رایج، نمودار تاثیر میزان تکالیف درسی بر کیفیت عملکرد تحصیلی، دیرتر به نقطه حداکثر می رسد و قابل مشاهده است که تا حدود نسبتاً زیادی، هرچه میزان تکالیف بیشتر باشد، کیفیت پاسخگویی به سوالات افزایش خواهد داشت. به عبارت دیگر، اگر منظور از کیفیت عملکرد تحصیلی، پاسخگویی دانش آموزان در آزمون هاست، هر چقدر تکلیف بیشتر انجام دهند، موفق تر خواهند بود. اما اگر از تعریف رایج بگذریم و منظور از تحصیل -طبق معنای کلامی آن، به دست آوردن باشد، باید توجه کرد که میزان دستورات درسی، نه تنها نسبت مستقیم با تمایل دانش آموز به تحصیل (به دست آوردن) ندارد بلکه ممکن است نسبت عکس داشته باشد.

دانش آموزان فقط به فکر عبور از پایه های تحصیلی هستند

این کارشناس تکنولوژی از دانشگاه تهران با اشاره به اینکه دانش آموزان با تعریف اصیل تحصیل، فقط پاسخگوی تکالیف درسی و آزمون های خود نیستند، ادامه داد: اما متاسفانه این مشکل در مدرسه و دانشگاه ها وجود دارد؛ به عبارتی چه دانش آموزان و چه دانشجویان، فکر می کنند که وظیفه شان، عبور از مدارج و پایه ها و یا پاس کردن است و درواقع «تحصیل بما هو تحصیل» برای دانش آموزان، دانشجویان و متاسفانه حتی برای اساتید دانشگاه ها، موضوعیت ندارد.

هدف از کسب دانش باید در دانش آموزان حفظ شود

این معاون آموزشی با بیان اینکه هدف خواستن و کسب کردن نباید در دانش آموزان توسط تکالیف درسی ِ زیاد از بین برود، یادآور شد: بیشتر از میزان تکالیف درسی، کیفیت آن اهمیت دارد.

شکیبایی افزود: هر چقدر تکالیف درسی بتوانند پوشش کاملی از تکرار و تمرین ها، مرور ها و حل مسیله ها داشته باشند، این حس را به دانش آموز می دهد که می تواند با موضوعات درسی با اشراف بهتری برخورد کند. معلمان باید مراقب باشند، وجوه مختلف تکلیف از یکدیگر جدا هستند و هرکدام از تکالیف تنها باید یک هدف را دنبال کنند. برای مثال، تنها هدف از تکالیف نوع تکرار و تمرین، باید این باشد که عادت رفتار ذهنی دانش آموز نسبت به محتوای تکلیف موردنظر، مانند یک الگوریتم در ذهن او ثبت شود.

فهم دانش آموز در تکالیف درسی باید پیگیری شود

وی با بیان اینکه باید ببینیم مسیله های مطرح شده در تکالیف درسی چقدر ناظر بر این هستند که فهم دانش آموز از موضوع را پیگیری کند، عنوان کرد: تنها مطلوب ما از ارایه مسیله در تکالیف باید این باشد که قدرت تجزیه وتحلیل را در دانش آموز افزایش دهند یا اینکه تنها مطلوب ما از تکالیف مروری، باید سنجش میزان ماندگاری مفاهیم تدریس شده در ذهن دانش آموز یا کمک به این ماندگاری باشد.

اهمیت میزان تکالیف درسی

شکیبایی با بیان اینکه انسان ذاتاً کمال گراست و میل به خواستن، جهت گیری را نسبت به تکالیف درسی تغییر می دهد، اظهار کرد: میزان تکالیف درسی حتماً باید به اندازه ای محدود شود که حس می خواهم به دست بیاورم را در دانش آموز کمرنگ نکند.

انطباق تکالیف درسی با سبک یادگیری دانش آموزان

چگونگی طراحی تکالیف نیز باید با لذایذ ذهنی و سبک های یادگیری دانش آموزان مطابقت داشته باشد. برای مثال، اگر محتوای تکالیف دانش آموزی که موسیقی دوست دارد، مربوط به موسیقی باشد، می تواند به لذت بخش کردن تکلیف کمک کند. ترکیب و تلفیق آنچه ما از دانش آموزان می خواهیم با خواسته های واقعی آنها نتایج خوبی دارد.

محتوای تکالیف درسی باید با تمایلات دانش آموزان ترکیب شود

این کارشناس تکنولوژی از دانشگاه تهران با بیان اینکه محتوای تکالیف درسی باید با تمایلات دانش آموزان ترکیب شود، عنوان کرد: به عنوان مثال یک تمایل عمومی در فرآیند های یادگیری کودکان، مواجهه کشفی با اجسام سه بعدی است. برای مثال، اگر قرار است دانش آموزان جدول ضرب را یاد بگیرند، بهتر است که از یک سازه واقعی که توسط خودشان ساخته می شود در شیوه های یادگیری و تکالیف درسی کمک بگیریم.

طراحی تمرین های مشترک مبتنی بر شرایط شناختی دانش آموزان

وی با بیان اینکه عملاً امکان در نظر گرفتن تمایلات یادگیری فردی دانش آموزان و طراحی یک تکلیف برای هر دانش آموز ممکن نیست، تصریح کرد: اما با در نظر گرفتن خواسته های عمومی آنها می توانیم به طراحی تمرین های مشترک ِ مناسب با شرایط شناختی مخاطب برسیم.

معنای واقعی تجربه و تحصیل چیست؟

شکیبایی با بیان اینکه زمانی که دانش آموزان مسیله ایی را تجربه می کنند، می توانند آن را به خوبی به تصویر بکشانند، ادامه داد: اگر دانش آموزان پس از تجربه مسیله آن را نقاشی کنند و از حالت سه بعدی به دو بعدی تغییر دهند و پس از آن درباره همان تصویر دو بعدی بنویسند و درباره نوشته شان حرف بزنند، می توانیم امیدوار به دنبال کردن معنای واقعی تجربه و تحصیل باشیم.

این کارشناس تکنولوژی از دانشگاه تهران با بیان اینکه به طورکلی انجام تکالیف درسی برای دانش آموزان مفید است، اظهار کرد: روی واژه تکلیف و مکلف شدن دانش آموزان به انجام کاری، بحث هایی وجود دارد؛ اما در کل، اینکه دانش آموزان کاری برای انجام دادن مرتبط با درس ها داشته باشند، امری مفید به حساب می آید.

تکالیف درسی نباید دانش آموزان را از زندگی طبیعی و خانواده دور کند

وی با بیان اینکه میزان تکالیف درسی نباید به گونه ای باشد که دانش آموزان را از زندگی طبیعی و خانواده دور کند، عنوان کرد: به تجربه دریافته ایم که برای افزایش کیفیت، بهتر است کمیت زمانی تکالیف درسی بر اساس تشخیص معلم برای پایه اول و دوم ابتدایی نیم ساعت تا چهل وپنج دقیقه، پایه سوم و چهارم، چهل وپنج دقیقه تا یک ساعت و پایه پنجم تا یک ساعت و ربع باشد. یکی دیگر از الزامات برای افزایش کیفیت تکالیف درسی، تعیین بازه ساعتی محدود برای انجام تکالیف است.

محدود کردن بازه زمانی انجام تکلیف، یک فرآیند بردبرد است

این معاون آموزشی خاطرنشان کرد: دانش آموزان اگر بازه زمانی گسترده ای برای انجام تکالیف داشته باشند، هم تمرکز کافی بر تکلیف نخواهند داشت و هم در طول مدت، نگران تمام نشدن تکلیف خواهند بود و به تبع، حس بدی نسبت به تکلیف پیدا خواهند کرد. محدود کردن بازه زمانی انجام تکلیف، یک فرآیند بردبرد است.