خلاصه کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D ( نویسنده مسعود پورمیدانی )

کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D اثر مسعود پورمیدانی، منبعی ارزشمند برای آشنایی با مبانی واقعیت مجازی و زبان های مدل سازی سه بعدی وب است که رویکردی جامع و عملی را ارائه می دهد. این اثر، خواننده را از تعریف و تاریخچه واقعیت مجازی تا جزئیات فنی VRML و X3D، دو استاندارد کلیدی در نمایش محتوای سه بعدی در وب، هدایت می کند.

واقعیت مجازی (VR)، فناوری ای است که مرزهای میان دنیای فیزیکی و دیجیتال را در هم می شکند و کاربران را به تجربه های غوطه ورکننده در محیط های شبیه سازی شده فرامی خواند. از دیرباز، بشر در پی خلق دنیاهایی فراتر از واقعیت موجود بوده است؛ از نقاشی های دیواری غارها گرفته تا اختراع سینما و تلویزیون، همگی نشان دهنده این اشتیاق بی پایان برای گسترش افق های تجربه انسانی است. با این حال، رسانه های سنتی همواره با یک محدودیت اساسی روبرو بوده اند: عدم امکان تعامل مستقیم و غوطه وری کامل در محتوا. اینجاست که واقعیت مجازی وارد میدان می شود و با فراهم آوردن ابزارهایی برای ارتباط دوطرفه و حضور کامل کاربر در محیط، تجربه ای نوین را رقم می زند.

ظهور اینترنت در دهه های اخیر، بستر بی سابقه ای را برای اشتراک گذاری اطلاعات و تجربیات فراهم آورده است. اما در ابتدای راه، این بستر عمدتاً محدود به متون و تصاویر دوبعدی بود. با پیشرفت فناوری، نیاز به گسترش این تجربیات به فضای سه بعدی وب احساس شد و این نیاز، راه را برای توسعه زبان هایی مانند VRML (Virtual Reality Modeling Language) و پس از آن X3D (eXtensible 3D) هموار کرد. این زبان ها، امکان ساخت و نمایش صحنه های سه بعدی تعاملی را در مرورگرهای وب فراهم آوردند و پایه های مفهوم وب سه بعدی را بنا نهادند. کتاب مسعود پورمیدانی با دقت و عمق به بررسی این مفاهیم می پردازد و جایگاه آن ها را در تاریخچه و تکامل واقعیت مجازی در بستر وب روشن می کند.

درباره نویسنده: مسعود پورمیدانی – پیشگام در دنیای واقعیت مجازی

مسعود پورمیدانی، نویسنده کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D، با تخصص و دیدگاه عمیق خود در زمینه فناوری اطلاعات و واقعیت مجازی، اثری ماندگار را به جامعه علمی و فناوری کشور ارائه داده است. او با درک صحیح از نیازهای آموزشی در حوزه های نوظهور، به نگارش کتابی پرداخته که نه تنها مبانی نظری واقعیت مجازی را تشریح می کند، بلکه به جنبه های عملی و استانداردهای کلیدی آن، یعنی VRML و X3D، نیز می پردازد. این اثر، حاصل سال ها تجربه و پژوهش نویسنده در این حوزه است و به دانشجویان، توسعه دهندگان و علاقه مندان، مسیر ورود به دنیای پیچیده اما جذاب واقعیت مجازی و گرافیک سه بعدی وب را هموار می سازد. تمرکز پورمیدانی بر جزئیات فنی و مثال های کاربردی، کتاب او را به منبعی قابل اعتماد و جامع برای یادگیری این فناوری ها تبدیل کرده است.

چرا کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D هنوز مهم است؟

ممکن است در نگاه اول، با توجه به پیشرفت های چشمگیر واقعیت مجازی امروزی و ظهور پلتفرم های مدرن تر، اهمیت استانداردهایی مانند VRML و X3D کم رنگ به نظر برسد. با این حال، کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D مسعود پورمیدانی، فراتر از صرفاً معرفی یک فناوری قدیمی است؛ این کتاب، درکی عمیق از مبانی واقعیت مجازی و چگونگی تکامل وب سه بعدی را ارائه می دهد که برای هر فعال این حوزه حیاتی است.

VRML و X3D، در واقع سنگ بنای نمایش گرافیک سه بعدی تعاملی در وب بودند. این استانداردها، اولین تلاش های گسترده برای فراتر رفتن از صفحات دوبعدی و خلق تجربه های غوطه ورانه در بستر اینترنت محسوب می شوند. درک ساختار، گره ها، و نحوه کار VRML و X3D، نه تنها به شما کمک می کند تا تاریخچه این حوزه را بهتر بفهمید، بلکه اصول بنیادینی را که بسیاری از فناوری های واقعیت مجازی امروزی بر پایه آن ها بنا شده اند، درک کنید. مفاهیمی مانند مدل سازی سه بعدی، تعامل کاربر، رندرینگ و بهینه سازی، که در این کتاب به تفصیل شرح داده شده اند، در هر پلتفرم واقعیت مجازی، از Unity و Unreal Engine گرفته تا WebXR، همچنان کاربرد دارند.

این کتاب به دانشجویان علوم کامپیوتر و گرافیک کامپیوتری دیدگاهی ارزشمند درباره چگونگی مواجهه با چالش های فنی در توسعه محیط های مجازی می دهد. همچنین، برای محققین، این اثر یک مرجع عالی برای بررسی سیر تکامل واقعیت مجازی در وب و درک تصمیمات طراحی پشت استانداردهای اولیه است. بنابراین، حتی با وجود پلتفرم های جدید، این کتاب به عنوان یک سند تاریخی و آموزشی، همچنان نقش مهمی در تربیت نسلی از توسعه دهندگان و پژوهشگران واقعیت مجازی ایفا می کند.

خلاصه جامع فصل به فصل کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D

کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D با ساختاری منطقی و فصل بندی دقیق، خواننده را گام به گام با جهان واقعیت مجازی و ابزارهای توسعه آن آشنا می کند. در ادامه، به خلاصه ای از محتوای هر فصل و نکات کلیدی آن ها می پردازیم.

فصل اول: واقعیت مجازی – دروازه ای به جهان های نو

این فصل، نقطه آغازین سفر به دنیای واقعیت مجازی است و به تعریف بنیادین VR می پردازد. واقعیت مجازی به معنای شبیه سازی یک محیط سه بعدی مصنوعی است که به کاربر امکان می دهد با آن تعامل کند و احساس حضور در آن محیط را داشته باشد. نویسنده، تاریخچه واقعیت مجازی را از مفاهیم اولیه در دهه های ۵۰ و ۶۰ میلادی تا ظهور سیستم های پیشرفته تر در سال های اخیر تشریح می کند. او تفاوت های اساسی VR را با رسانه های سنتی مانند فیلم و تلویزیون، که تنها امکان مشاهده را فراهم می کنند، برجسته می سازد. در VR، عناصر اصلی شامل غوطه وری (Immersion) و تعامل (Interaction) هستند. غوطه وری به معنای ایجاد حس حضور کامل در محیط مجازی است، به طوری که حواس کاربر از دنیای واقعی قطع شود، و تعامل به توانایی کاربر برای تأثیرگذاری بر محیط و رویدادهای آن اشاره دارد. همچنین، انواع سیستم های VR مانند سیستم های غیرغوطه ور (Non-Immersive)، نیمه غوطه ور (Semi-Immersive) و کاملاً غوطه ور (Fully Immersive) مورد بررسی قرار می گیرند. این فصل، پایه ای محکم برای درک تمامی مباحث بعدی کتاب فراهم می کند.

فصل دوم: سخت افزارها و نرم افزارهای مبنایی پشتیبانی VR – ساختار زیرین یک تجربه

برای خلق یک تجربه واقعیت مجازی، تنها نرم افزار کافی نیست؛ سخت افزارهای تخصصی نیز نقش حیاتی ایفا می کنند. این فصل به معرفی و بررسی این تجهیزات می پردازد. سخت افزارهای واقعیت مجازی به دو دسته کلی ورودی و خروجی تقسیم می شوند. تجهیزات ورودی شامل ابزارهایی مانند دستکش های داده (Data Gloves)، ردیاب ها (Trackers) که موقعیت و جهت گیری کاربر را در فضای سه بعدی تشخیص می دهند، و کنترل کننده های حرکتی (Motion Controllers) هستند که امکان تعامل دقیق با اشیاء مجازی را فراهم می کنند. در بخش خروجی، هدست های واقعیت مجازی (VR Headsets) مهم ترین نقش را ایفا می کنند که با نمایش تصاویر سه بعدی و ایجاد میدان دید وسیع، حس غوطه وری را ایجاد می کنند. سیستم های صوتی سه بعدی و بازخوردهای لمسی (Haptic Feedback) نیز برای تقویت این حس معرفی می شوند. علاوه بر سخت افزار، نرم افزارهای پایه ای و پلتفرم های توسعه مانند موتورهای بازی سازی یا SDKهای تخصصی نیز در این فصل مورد بحث قرار می گیرند که زیرساخت های لازم برای طراحی، ساخت و اجرای محیط های واقعیت مجازی را فراهم می کنند. درک این فصل برای هر کسی که قصد توسعه محتوای VR را دارد، ضروری است.

فصل سوم: کاربردهای واقعیت مجازی – از پزشکی تا سرگرمی

یکی از جذاب ترین بخش های کتاب، به گستره وسیع کاربردهای واقعیت مجازی اختصاص دارد. این فصل نشان می دهد که VR چگونه در حوزه های مختلف انقلاب ایجاد کرده است. در پزشکی، از VR برای آموزش جراحان، شبیه سازی عمل های پیچیده، درمان فوبیاها و اختلالات اضطرابی، و توان بخشی بیماران استفاده می شود. در آموزش، محیط های مجازی امکان یادگیری عملی و تعاملی را فراهم می کنند؛ برای مثال، دانشجویان می توانند در آزمایشگاه های مجازی به آزمایش بپردازند یا در کلاس های تاریخی غوطه ور شوند. طراحی صنعتی و معماری نیز از VR برای نمونه سازی مجازی، بررسی طرح ها از زوایای مختلف و تعامل با مدل های سه بعدی قبل از تولید فیزیکی بهره می برند. صنعت سرگرمی، به ویژه بازی های ویدئویی، از بزرگترین مصرف کنندگان VR است که تجربه های بی نظیری را ارائه می دهد. همچنین، در حوزه هایی مانند نظامی برای آموزش خلبانان و سربازان، در گردشگری برای بازدید مجازی از مکان های تاریخی و در هنر برای خلق آثار هنری تعاملی از این فناوری استفاده می شود. این بخش با ارائه مثال های ملموس، پتانسیل عظیم و چندوجهی واقعیت مجازی را به تصویر می کشد.

فصل چهارم: وضعیت بازار، نگرانی ها و محدودیت های VR – نگاهی واقع بینانه به چالش ها

هر فناوری نوظهوری با چالش ها و محدودیت هایی روبروست و واقعیت مجازی نیز از این قاعده مستثنی نیست. این فصل به تحلیل موانع گسترش واقعیت مجازی می پردازد و دیدگاهی واقع بینانه ارائه می دهد. چالش های فنی از مهم ترین این موانع هستند؛ نیاز به قدرت پردازش بسیار بالا برای رندرینگ گرافیک های پیچیده، مسئله تأخیر (Latency) که می تواند باعث سرگیجه یا حالت تهوع در کاربر شود، و لزوم بهبود کیفیت نمایشگرها برای افزایش غوطه وری، همگی از مسائل فنی مطرح در این حوزه هستند. از نظر اقتصادی، هزینه بالای سخت افزارهای VR برای بسیاری از مصرف کنندگان و شرکت ها، مانعی جدی برای پذیرش گسترده آن محسوب می شود. مسائل اجتماعی و سلامتی نیز در این فصل بررسی می شوند؛ نگرانی هایی درباره سلامت چشم، تأثیرات روانی استفاده طولانی مدت، اعتیاد به محیط های مجازی و مسائل حریم خصوصی در جمع آوری داده های کاربران، همگی نیازمند توجه و راه حل هستند. نویسنده با بررسی این چالش ها، خواننده را به تفکر انتقادی درباره آینده واقعیت مجازی و راهکارهای لازم برای غلبه بر این محدودیت ها ترغیب می کند.

فصل پنجم: VRML، زبان مدل سازی واقعیت مجازی – اولین گام در وب سه بعدی

این فصل، به یکی از مهم ترین بخش های کتاب، یعنی معرفی VRML (Virtual Reality Modeling Language) اختصاص دارد. VRML اولین استاندارد گسترده برای توصیف جهان های سه بعدی تعاملی در وب بود که در اوایل دهه ۹۰ میلادی توسعه یافت. نویسنده با دقت، ساختار VRML را تشریح می کند که بر پایه مفاهیم گره ها (Nodes)، فیلدها (Fields)، رویدادها (Events) و مسیرها (Routes) بنا شده است. گره ها، عناصر سازنده اصلی یک صحنه VRML هستند که می توانند اشکال هندسی، نورها، دوربین ها، مواد، بافت ها یا گروه بندی اشیاء باشند. هر گره دارای فیلدهایی است که ویژگی های آن را تعریف می کنند (مثلاً رنگ یک شیء یا موقعیت یک دوربین). رویدادها، تغییراتی هستند که در محیط رخ می دهند (مثلاً کلیک کاربر بر روی یک شیء)، و مسیرها، ارتباط بین رویدادهای یک گره و فیلدهای گره دیگر را برقرار می کنند تا تعاملات پیچیده تری ایجاد شود. این فصل نشان می دهد که چگونه می توان با استفاده از کدنویسی VRML، یک صحنه سه بعدی با قابلیت های تعاملی مانند حرکت کاربر در محیط، تغییر اشیاء یا فعال کردن انیمیشن ها را خلق کرد. درک مفاهیم VRML، دروازه ای برای فهم چگونگی ساخت جهان های مجازی در بستر وب است.

VRML در مفهوم عام عبارت است از شبیه سازی فضای سه بعدی توسط فوتون نرم افزاری روی فضایی که ذاتاً دوبعدی است. به گونه ای که کاربر می تواند به غیر از مشاهده این فضا، در آن سیر کرده و در محیط تغییراتی را نیز ایجاد کند. در حقیقت یک محیط مصنوعی است که به وسیله سخت افزار و نرم افزار خلق می شود و به انسان امکان انجام کارهایی را می دهد که در دنیای واقعی قادر به انجام آن نیست.

فصل ششم: گره های VRML – بلوک های سازنده جهان مجازی

فصل ششم به شرح مفصل انواع گره های استاندارد VRML و کاربرد عملی آن ها می پردازد. این فصل، جزئی ترین و عملی ترین بخش کتاب برای کسانی است که قصد پیاده سازی پروژه های VRML را دارند. گره ها در VRML به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که هر کدام وظیفه خاصی را بر عهده دارند:

• گره های شکل (Shape Nodes): برای تعریف اشکال هندسی مانند Box (مکعب), Sphere (کره), Cylinder (استوانه), Cone (مخروط) و IndexedFaceSet (شبکه ای از چندضلعی ها) استفاده می شوند.
• گره های گروه بندی (Grouping Nodes): مانند Transform برای جابجایی، چرخش و تغییر مقیاس اشیاء، و Group برای گروه بندی چندین گره و اعمال تغییرات به صورت یکجا.
• گره های هندسه (Geometry Nodes): مانند Text برای نمایش متن سه بعدی.
• گره های ظاهر (Appearance Nodes): برای تعریف ویژگی های بصری اشیاء مانند Material (جنس و خواص نوری) و Texture (بافت تصویر).
• گره های نور (Light Nodes): شامل PointLight (نور نقطه ای), DirectionalLight (نور جهتی) و SpotLight (نورافکن).
• گره های حسگر (Sensor Nodes): برای تشخیص تعاملات کاربر، مانند TouchSensor (حسگر لمس برای کلیک روی اشیاء) و TimeSensor (حسگر زمان برای ایجاد انیمیشن).
• گره های درون یاب (Interpolator Nodes): برای ایجاد انیمیشن های روان با تغییر مقادیر فیلدها در طول زمان.
• گره های اسکریپت (Script Nodes): برای افزودن منطق برنامه نویسی پیچیده تر به صحنه با استفاده از زبان هایی مانند جاوااسکریپت.

این فصل با ارائه مثال هایی از هر گره و نحوه ترکیب آن ها، به خواننده امکان می دهد تا با کدنویسی گره های VRML، صحنه های سه بعدی پیچیده و تعاملی بسازد. درک عمیق این گره ها برای هر کسی که می خواهد در حوزه مدل سازی سه بعدی وب فعالیت کند، ضروری است.

تکامل VRML: معرفی X3D – استاندارد مدرن وب سه بعدی

همانطور که فناوری پیشرفت می کند، استانداردها نیز تکامل می یابند. X3D (eXtensible 3D) به عنوان جانشین و استاندارد مدرن تر VRML معرفی شد. این بخش از کتاب به معرفی X3D، مزایای آن و تفاوت های کلیدی اش با VRML می پردازد. X3D با حفظ بسیاری از مفاهیم اصلی VRML، قابلیت های جدید و انعطاف پذیری بیشتری را به ارمغان آورد. یکی از مهم ترین مزایای X3D، پشتیبانی از XML است که امکان ادغام بهتر با سایر فناوری های وب و سهولت پردازش و مدیریت داده ها را فراهم می کند. X3D همچنین قابلیت های توسعه پذیری بالاتری دارد و امکان تعریف گره های سفارشی و افزودن قابلیت های جدید را به توسعه دهندگان می دهد. پشتیبانی از APIهای برنامه نویسی مختلف، از جمله جاوا، پایتون و JavaScript، امکان ساخت برنامه های سه بعدی وب پیچیده تر و تعاملی تر را فراهم می آورد. مقایسه VRML و X3D نشان می دهد که چگونه X3D با رفع محدودیت های VRML و افزودن قابلیت های مدرن، به استانداردی قدرتمندتر برای وب سه بعدی تبدیل شد و مسیر را برای فناوری های پیشرفته تر واقعیت مجازی امروزی هموار کرد. این بخش برای درک مسیر تکامل استانداردهای گرافیک سه بعدی در وب حیاتی است.

پیوست ها، منابع و مراجع – تکمیل کننده دانش

بخش پایانی کتاب به پیوست ها، منابع و مراجع اختصاص دارد که نقش مهمی در جامعیت و پژوهش محور بودن اثر ایفا می کنند. این بخش ها شامل کدهای نمونه، توضیحات تکمیلی برای مفاهیم پیچیده تر و لیستی از کتاب ها، مقالات و وب سایت های مرتبط هستند. اهمیت این قسمت در این است که به خوانندگان علاقه مند، امکان می دهد تا برای مطالعه عمیق تر و گسترش دانش خود، به منابع معتبر دیگر رجوع کنند. کدهای نمونه ارائه شده، ابزاری عملی برای تمرین و یادگیری پیاده سازی VRML و X3D هستند و به درک بهتر مفاهیم نظری کمک می کنند. وجود فهرست کامل منابع و مراجع، نشان دهنده دقت و تحقیق وسیع نویسنده در نگارش کتاب است و به اعتبار علمی آن می افزاید. این بخش برای دانشجویان و پژوهشگران، به عنوان راهنمایی برای مطالعات بیشتر، بسیار مفید خواهد بود.

نکات کلیدی و درس های آموخته شده از کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D

مطالعه کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D، چه به صورت کامل و چه از طریق این خلاصه جامع، بینش های ارزشمندی را در اختیار خواننده قرار می دهد. یکی از مهم ترین درس ها، درک عمیق از مبانی تئوریک و عملی واقعیت مجازی است. این کتاب نشان می دهد که VR فراتر از یک سرگرمی صرف است و دارای ریشه های عمیق علمی و کاربردهای گسترده در صنایع مختلف است.

همچنین، اهمیت استانداردهایی مانند VRML و X3D در تکامل وب سه بعدی و ایجاد تجربه های تعاملی آنلاین برجسته می شود. حتی اگر این استانداردها به اندازه گذشته مورد استفاده نباشند، اصول طراحی و مفاهیم بنیادین آن ها در فناوری های مدرن VR و AR (واقعیت افزوده) همچنان زنده و کاربردی هستند. این کتاب به خواننده می آموزد که چگونه با استفاده از گره ها و ساختارهای منطقی، می توان یک جهان مجازی را توصیف و آن را تعاملی ساخت.

نگاه واقع بینانه کتاب به چالش ها و محدودیت های VR، به ویژه در فصل چهارم، درس مهمی درباره نیاز به تفکر انتقادی در مورد فناوری های نوظهور و تلاش برای رفع نقاط ضعف آن ها ارائه می دهد. در نهایت، این اثر به خواننده می آموزد که چگونه می توان با استفاده از ابزارهای موجود، به خلق و توسعه محتوای سه بعدی پرداخت و درک جامعی از سفر واقعیت مجازی از ایده های اولیه تا کاربردهای پیچیده امروزی به دست آورد.

این کتاب برای چه کسانی ضروری است؟

کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D مسعود پورمیدانی، با توجه به محتوای جامع و تخصصی خود، برای طیف وسیعی از مخاطبان می تواند بسیار مفید و حتی ضروری باشد:

1. دانشجویان رشته های کامپیوتر، گرافیک کامپیوتری، مهندسی نرم افزار و رشته های مرتبط: این کتاب به عنوان یک منبع درسی پایه، به آن ها کمک می کند تا مبانی واقعیت مجازی و زبان های مدل سازی سه بعدی وب را به صورت عمیق یاد بگیرند و با استانداردهای تاریخی این حوزه آشنا شوند.
2. توسعه دهندگان و برنامه نویسان علاقه مند به توسعه محتوای سه بعدی: افرادی که می خواهند وارد دنیای توسعه VR و وب سه بعدی شوند، می توانند با مطالعه این کتاب، درک جامعی از اصول و مفاهیم بنیادین به دست آورند که در کار با موتورهای بازی سازی مدرن و فریم ورک های وبXR نیز کاربرد دارد.
3. محققین و پژوهشگران در حوزه واقعیت مجازی: برای درک سیر تکامل تاریخچه واقعیت مجازی و استانداردهای وب سه بعدی، این کتاب یک مرجع ارزشمند محسوب می شود.
4. علاقه مندان عمومی به فناوری و خریداران بالقوه کتاب: کسانی که مایلند دیدی کلی و در عین حال دقیق از واقعیت مجازی، به ویژه VRML و X3D، پیدا کنند، بدون اینکه نیاز به مطالعه یک کتاب کاملاً تخصصی و حجیم داشته باشند، می توانند از این خلاصه بهره ببرند و در صورت تمایل، برای مطالعه نسخه کامل کتاب تصمیم گیری کنند.

بنابراین، چه یک دانشجو باشید که به دنبال افزایش دانش فنی خود است، چه یک توسعه دهنده که می خواهد ریشه های فناوری های نوین را درک کند، و چه یک علاقه مند به دنیای فناوری، این کتاب می تواند دریچه ای نو به سوی درک عمیق تر واقعیت مجازی و وب سه بعدی بگشاید.

نتیجه گیری و پیشنهاد نهایی – آینده ای در آستانه واقعیت

کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D نوشته مسعود پورمیدانی، فراتر از یک راهنمای صرف، اثری است که خواننده را با یکی از جذاب ترین و پرتحول ترین حوزه های فناوری، یعنی واقعیت مجازی، آشنا می کند. این کتاب با تشریح دقیق مبانی، سخت افزارها، کاربردها، چالش ها و به ویژه استانداردهای کلیدی VRML و X3D، یک دیدگاه جامع و عمیق ارائه می دهد.

در دنیای امروز که مرزهای واقعیت و مجاز هر روز کم رنگ تر می شود، درک مفاهیم بنیادی واقعیت مجازی و سیر تکامل آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. VRML و X3D، به عنوان زبان های پیشگام در خلق وب سه بعدی، پایه های بسیاری از فناوری های غوطه ورکننده امروزی را بنا نهادند. مطالعه این کتاب، نه تنها دانش فنی شما را در مورد زبان مدل سازی سه بعدی افزایش می دهد، بلکه با ارائه بینش هایی درباره چالش ها و چشم اندازهای آینده، شما را به یک متفکر نقاد در این حوزه تبدیل می کند.

به تمامی دانشجویان، توسعه دهندگان، محققین و علاقه مندان به دنیای واقعیت مجازی و گرافیک کامپیوتری پیشنهاد می کنیم که مطالعه نسخه کامل کتاب واقعیت مجازی VRML,X3D را در برنامه خود قرار دهند. این اثر، بی شک منبعی ارزشمند برای کسب دانش عمیق تر و تسلط بر مفاهیم بنیادین است که شما را در مسیر پیشرفت در این حوزه یاری خواهد کرد. آینده واقعیت مجازی روشن و هیجان انگیز است و این کتاب، چراغ راهی برای گام نهادن در این آینده است.