قوانین جدید ازدواج و مهریه

قوانین جدید ازدواج و مهریه بیشتر بر اصلاح ضمانت اجرای کیفری مهریه تمرکز دارند. طرح ۱۴ سکه با هدف کاهش زندانیان، سقف حبس را به این میزان محدود کرده، اما اصل مهریه به هر میزان که باشد، همچنان یک دین معتبر بر عهده مرد است و زن می تواند در صورت توانایی مالی مرد، آن را از راه های قانونی مطالبه کند. این تغییرات، در حال حاضر بیشتر در قالب طرح ها و مصوبات اولیه مجلس مطرح هستند و اجرایی شدن کامل آن ها نیازمند طی مراحل قانونی از جمله تأیید شورای نگهبان و ابلاغ رسمی است.

در جامعه ایران، مهریه همواره یکی از ارکان اصلی عقد ازدواج و دارای جایگاه ویژه فقهی و حقوقی بوده است. این تعهد مالی که مرد در زمان عقد نکاح بر عهده می گیرد، به عنوان پشتوانه ای برای زن و تضمین حقوق او در طول زندگی مشترک و پس از آن در نظر گرفته می شود. اما با گذشت زمان و تغییرات اقتصادی و اجتماعی، چالش های متعددی در زمینه مطالبه، پرداخت و اجرای مهریه بروز کرده است. نوسانات شدید قیمت سکه، افزایش پرونده های مهریه در محاکم قضایی و بالا رفتن آمار زندانیان مهریه، نیاز به بازنگری و اصلاح در قوانین مرتبط با این موضوع را بیش از پیش ضروری ساخته است. در سال های اخیر، بحث های زیادی پیرامون تغییرات احتمالی در قوانین مهریه مطرح شده که بسیاری از زوجین، خانواده ها، و علاقه مندان به مسائل حقوقی را در ابهام فرو برده است. از جمله مهم ترین این مباحث، طرح قانون جدید مهریه ۱۴ سکه است که به طور گسترده ای در رسانه ها و افکار عمومی بازتاب داشته و سوالات متعددی را درباره ماهیت، زمان اجرا و آثار حقوقی آن ایجاد کرده است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع، دقیق و کاملاً به روز در مورد تمامی قوانین فعلی و طرح های پیشنهادی مربوط به مهریه در ایران تدوین شده است. در ادامه، به بررسی مبانی قانونی مهریه، وضعیت طرح ۱۴ سکه، مقایسه آن با قانون ۱۱۰ سکه، فرآیندهای مطالبه و پرداخت، و پاسخ به مهم ترین سوالات و شایعات رایج در این زمینه خواهیم پرداخت تا آگاهی لازم برای تصمیم گیری های آگاهانه و مسئولانه در اختیار شما قرار گیرد.

جایگاه و اهمیت مهریه در نظام حقوقی ایران

مهریه، که به آن صداق نیز گفته می شود، مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج به زن می دهد یا متعهد به دادن آن می شود. این مال می تواند عین، منفعت یا دین باشد و به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، زن مالک آن می شود و هر زمان که بخواهد، می تواند آن را مطالبه کند. مهریه در قانون مدنی ایران، به عنوان یک حق مالی مستقل برای زن به رسمیت شناخته شده و از اهمیت بالایی برخوردار است.

تعریف مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه

مهریه را می توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد:

• مهریه عندالمطالبه: در این نوع، زن می تواند به محض وقوع عقد و بدون نیاز به اثبات توانایی مالی مرد، مهریه خود را مطالبه کند. این رایج ترین شکل مهریه در ایران است و مرد مکلف به پرداخت آن است، مگر اینکه اعسار او در دادگاه ثابت شود.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، مطالبه و پرداخت مهریه منوط به اثبات توانایی مالی مرد توسط زن است. یعنی زن باید در دادگاه ثابت کند که مرد تمکن مالی برای پرداخت مهریه را دارد. این نوع مهریه کمتر رایج است و معمولاً در شرایط خاص یا با توافق طرفین در سند ازدواج درج می شود.

در هر دو حالت، مالکیت مهریه توسط زن به محض عقد نکاح قطعی می شود. این بدان معناست که حتی پیش از مطالبه یا دریافت، زن صاحب مهریه خود است و می تواند هرگونه دخل و تصرفی در آن داشته باشد. این حق، حتی در صورت فوت زوج یا طلاق، برای زن محفوظ می ماند.

نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز

یکی از چالش های مهم در پرونده های مهریه، به ویژه در سال های اخیر با نوسانات شدید اقتصادی، نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز است. طبق قانون، اگر مهریه به صورت سکه بهار آزادی یا مرتبط با طلا و ارز تعیین شده باشد، ارزش آن در زمان مطالبه بر اساس نرخ رسمی اعلام شده توسط بانک مرکزی محاسبه می شود، نه نرخ بازار آزاد. این قانون با هدف کاهش اختلافات ناشی از نوسانات قیمت و حمایت از حقوق زوجه در برابر کاهش ارزش پول ملی وضع شده است. این موضوع به خصوص در شرایط اقتصادی کنونی که قیمت طلا و ارز متغیر است، اهمیت زیادی دارد و درک آن برای هر دو طرف عقد نکاح ضروری است.

قانون مهریه ۱۱۰ سکه: مبانی و ضمانت اجراها

پیش از مطرح شدن طرح ۱۴ سکه، مهم ترین سند قانونی در خصوص ضمانت اجرای مهریه، ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ بود که به قانون ۱۱۰ سکه مشهور شد. این قانون تحولات مهمی را در زمینه پیگیری مهریه ایجاد کرد و سقف ضمانت اجرای کیفری برای آن تعیین نمود.

ماهیت ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده صراحتاً بیان می دارد: هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی است و چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج (توانایی مالی) ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است.

سقف ضمانت اجرای کیفری (حبس) تا ۱۱۰ سکه

بر اساس این ماده، مرد تنها برای عدم پرداخت ۱۱۰ سکه اول مهریه، مشمول ضمانت اجرای کیفری (یعنی بازداشت و حبس) می شود. این بدان معناست که اگر مهریه زوجه تا ۱۱۰ سکه باشد و مرد از پرداخت آن امتناع کند، می تواند تحت پیگرد قانونی قرار گرفته و حتی زندانی شود، مگر اینکه درخواست اعسار (ناتوانی مالی) دهد و این ادعا در دادگاه پذیرفته شود.

وضعیت مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه

اگر مهریه تعیین شده بیشتر از ۱۱۰ سکه باشد، برای مطالبه و وصول مهریه مازاد بر این میزان، زن باید تمکن مالی زوج را در دادگاه اثبات کند. در این صورت، ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای مازاد بر ۱۱۰ سکه اعمال نمی شود و تنها از طریق توقیف اموال یا تقسیط مهریه، امکان وصول وجود دارد. به عبارتی، حتی اگر مهریه زنی ۵۰۰ سکه باشد، مرد فقط برای ۱۱۰ سکه اول ممکن است با خطر حبس مواجه شود و برای ۳۹۰ سکه باقی مانده، زن باید ثابت کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت را دارد.

توضیح ماده ۲ قانون اجرای احکام مالی

ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی که در ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده به آن اشاره شده، به موضوع بازداشت فرد بدهکار در صورت عدم پرداخت بدهی می پردازد. این ماده اجازه می دهد تا در صورت عدم پرداخت دین (مانند مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه) و عدم اثبات اعسار، فرد بدهکار تا زمان پرداخت بدهی یا اثبات اعسار، بازداشت شود. این قانون، ابزاری قدرتمند برای حمایت از حقوق طلبکاران (در اینجا، زن) در برابر بدهکاران (مرد) است.

طرح اصلاح مهریه ۱۴ سکه: واقعیت ها و ابهامات

در سال های اخیر، با افزایش چشمگیر قیمت سکه و به تبع آن، بالا رفتن آمار زندانیان مهریه، بحث اصلاح قانون مهریه و کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری آن در مجلس شورای اسلامی شدت گرفت. نتیجه این بحث ها، مطرح شدن طرحی با عنوان طرح اصلاح قانون مهریه ۱۴ سکه بود که ابهامات و سوالات زیادی را در جامعه ایجاد کرده است.

قانون یا طرح؟ بررسی وضعیت فعلی

اولین و مهم ترین نکته ای که باید روشن شود، این است که آیا قانون جدید مهریه ۱۴ سکه یک قانون تصویب و لازم الاجرا شده است یا هنوز در حد طرح قرار دارد؟ بر اساس آخرین اطلاعات موجود، این موضوع در مجلس شورای اسلامی به تصویب کلیات رسیده و در انتظار طی مراحل نهایی از جمله تأیید شورای نگهبان و ابلاغ رسمی است. بنابراین، تا زمان ابلاغ رسمی، نمی توان آن را یک قانون کامل و اجرایی دانست. بسیاری از اخبار و شایعاتی که به سرعت منتشر می شوند، بدون در نظر گرفتن این مراحل قانونی، به آن جنبه اجرایی می بخشند که می تواند باعث گمراهی شود.

• مفاد اصلی طرح (کاهش سقف حبس به ۱۴ سکه): هدف اصلی این طرح، کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای عدم پرداخت مهریه از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه است. به این معنا که اگر این طرح به قانون تبدیل شود، مرد در صورت پرداخت معادل ۱۴ سکه، دیگر به دلیل نپرداختن باقی مهریه (مازاد بر ۱۴ سکه) بازداشت نخواهد شد.
• هدف طرح: کاهش زندانیان و تعدیل اجرا: موافقان این طرح معتقدند که کاهش سقف حبس، به طور قابل توجهی از آمار زندانیان مهریه خواهد کاست و به تعدیل شیوه اجرای مهریه کمک خواهد کرد. آن ها باور دارند که زندانی کردن مردان بدهکار، نه تنها به نفع خانواده نیست، بلکه مشکلات اجتماعی و اقتصادی بیشتری را ایجاد می کند.

آیا مهریه حذف یا کاهش می یابد؟

یکی از بزرگترین ابهامات و شایعاتی که پیرامون طرح ۱۴ سکه مطرح شده، این است که آیا این طرح به معنای حذف کامل مهریه یا کاهش اجباری آن به ۱۴ سکه است؟ پاسخ قاطعانه این است: خیر. این طرح به هیچ عنوان اصل دین مهریه را حذف نمی کند و یا سقف تعیین شده برای آن را کاهش نمی دهد. مهریه به هر میزانی که در عقدنامه تعیین شده باشد (چه ۱۴ سکه، چه ۱۱۰ سکه، چه ۵۰۰ سکه)، همچنان یک دین قانونی بر عهده مرد است و زن حق مطالبه کامل آن را دارد. تنها تفاوتی که این طرح ایجاد می کند، مربوط به ضمانت اجرای کیفری (حبس) است.

زمان اجرای قانون ۱۴ سکه

همانطور که پیشتر اشاره شد، طرح ۱۴ سکه هنوز در مراحل نهایی تصویب قرار دارد و زمان دقیق اجرای آن به ابلاغ رسمی پس از تأیید شورای نگهبان بستگی دارد. معمولاً قوانین مصوب بلافاصله یا از تاریخ مشخص شده در خود قانون لازم الاجرا می شوند، اما با توجه به حساسیت موضوع و تغییرات گسترده ای که در پی دارد، فرآیند اجرایی شدن آن ممکن است کمی زمان بر باشد. تا زمانی که این طرح به طور رسمی ابلاغ و به بخشنامه قضایی تبدیل نشود، مراجع قضایی بر اساس قوانین قبلی (قانون ۱۱۰ سکه) عمل خواهند کرد.

• اهمیت ابلاغ رسمی: ابلاغ رسمی به معنای انتشار قانون در روزنامه رسمی کشور است که از آن تاریخ، قانون برای تمامی دستگاه ها و افراد لازم الاجرا می شود.
• شمول بر عقدهای گذشته و پرونده های جاری: در صورت تصویب نهایی و ابلاغ، این قانون از حیث ضمانت اجرای کیفری (حبس) شامل عقدهای گذشته و پرونده های جاری نیز خواهد شد. یعنی حتی اگر عقدی پیش از این قانون با مهریه بالا منعقد شده باشد، مرد برای مازاد بر ۱۴ سکه (یا ۱۱۰ سکه، بسته به رویه قضایی پس از ابلاغ) با خطر حبس مواجه نخواهد بود.

مقایسه قانون ۱۴ سکه و ۱۱۰ سکه

برای درک بهتر تغییرات احتمالی، مقایسه بین قانون ۱۱۰ سکه (وضعیت فعلی) و طرح ۱۴ سکه (وضعیت احتمالی در آینده) ضروری است:

تفاوت اصلی قانون مهریه ۱۴ سکه با ۱۱۰ سکه، در سقف ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای عدم پرداخت مهریه است؛ نه در اصل حق زن برای دریافت کامل مهریه. مهریه به هر میزان که باشد، همچنان یک دین قانونی است.

ویژگی	قانون ۱۱۰ سکه (فعلی)	طرح ۱۴ سکه (احتمالی)
سقف ضمانت اجرای کیفری (حبس)	تا ۱۱۰ سکه	تا ۱۴ سکه
مطالبه مهریه کامل	بله، در صورت تمکن مالی زوج	بله، در صورت تمکن مالی زوج
هدف اصلی	حمایت از حقوق زن، کاهش تعهدات سنگین مرد	کاهش آمار زندانیان مهریه، تعدیل شیوه اجرا
شمول بر عقدهای قدیمی	بله، از حیث ضمانت اجرا	بله، از حیث ضمانت اجرا (پس از ابلاغ)
وضعیت فعلی	لازم الاجرا	در حال بررسی و تصویب نهایی

دیدگاه های موافقان و مخالفان طرح ۱۴ سکه

طرح ۱۴ سکه نیز مانند هر قانون دیگری، دارای موافقان و مخالفانی است که هر یک دلایل خود را دارند:

• استدلال موافقان: اصلی ترین دلیل موافقان، کاهش آمار زندانیان مهریه است. آن ها معتقدند حبس مردان، به فروپاشی خانواده ها می انجامد و مشکلات اقتصادی و اجتماعی بیشتری را برای زندانی، خانواده اش و جامعه ایجاد می کند. همچنین، این طرح می تواند از سوءاستفاده های احتمالی از مهریه به عنوان اهرم فشار در دعاوی خانوادگی جلوگیری کند.
• انتقادات مخالفان: مخالفان این طرح، نگران تضعیف حقوق زنان و کاهش پشتوانه مالی آن ها هستند. آن ها بر این باورند که با کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری، مردان ممکن است کمتر احساس مسئولیت کرده و به راحتی از پرداخت مهریه شانه خالی کنند. این گروه معتقدند که این طرح می تواند منجر به کاهش امنیت اقتصادی زنان و ایجاد بی عدالتی شود، به ویژه برای زنانی که پس از طلاق، تنها مهریه را به عنوان پشتوانه مالی خود دارند.

شایعات رایج و شفاف سازی درباره مهریه

در کنار طرح های قانونی، همواره شایعات و اطلاعات نادرست زیادی در مورد مهریه در فضای مجازی و بین مردم مطرح می شود که می تواند منجر به نگرانی و سردرگمی شود. در این بخش به شفاف سازی برخی از این شایعات می پردازیم.

شایعه قانون مهریه ۵ سکه

یکی از شایعات پرتکرار، مربوط به قانون جدید مهریه ۵ سکه است. باید تاکید کرد که این موضوع صرفاً یک طرح پیشنهادی بوده که در گذشته مطرح شده و به تصویب نرسیده است. هیچ قانونی با این مضمون در حال حاضر یا در آینده نزدیک وجود ندارد. هدف از مطرح کردن این طرح نیز، مشابه طرح ۱۴ سکه، کاهش زندانیان مهریه بود، اما هرگز به مراحل نهایی تصویب نرسید و صرفاً در حد یک ایده باقی ماند.

سقف تعیین مهریه در سال ۱۴۰۴

بسیاری از افراد این سوال را دارند که سقف مهریه ۱۴۰۴ چقدر است؟ لازم به ذکر است که قانونگذار هیچ سقف مشخصی برای تعیین میزان مهریه قرار نداده است. زوجین می توانند هر مقداری از مال را به عنوان مهریه در عقدنامه خود تعیین کنند. بحث بر سر سقف های مختلف (مانند ۱۴ یا ۱۱۰ سکه) فقط مربوط به ضمانت اجرای کیفری (حبس) است و نه خود میزان مهریه. بنابراین، تعیین مهریه بیش از ۱۴ یا ۱۱۰ سکه از نظر قانونی بلامانع است، اما نحوه مطالبه و ضمانت اجرای آن متفاوت خواهد بود.

وضعیت مالیات بر مهریه

یکی دیگر از موضوعات پرتکرار، شایعه وجود مالیات بر مهریه است. در حال حاضر، مالیات مستقیم بر نفس مهریه وجود ندارد. یعنی مهریه به خودی خود مشمول مالیات نمی شود. با این حال، ممکن است هزینه هایی مانند حق الثبت (که در ادامه توضیح داده می شود) یا در صورت نقل و انتقال دارایی های با ارزش (مانند ملک) به عنوان مهریه، مالیات بر نقل و انتقال دارایی اعمال شود که این مالیات ها مربوط به خود مهریه نیستند، بلکه به فرآیند اجرایی و نقل و انتقال مربوط می شوند. بنابراین، صرف تعیین مهریه، مشمول مالیات نمی گردد.

حق ثبت مهریه و هزینه های آن

حق ثبت مهریه، هزینه ای است که برای ثبت رسمی درخواست مطالبه مهریه در دفاتر اسناد رسمی یا مراجع قضایی دریافت می شود. این هزینه زمانی اجرا می شود که زوجه بخواهد مهریه خود را به صورت قانونی پیگیری کند، مانند درخواست صدور اجراییه از طریق اداره ثبت یا ثبت مهریه در دادگاه. این مبلغ به عنوان بخشی از هزینه های دادرسی یا اجرای احکام محسوب می شود.

• میزان و نحوه محاسبه: میزان حق ثبت مهریه بر اساس درصدی از ارزش کل مهریه (معمولاً بر اساس نرخ روز سکه) محاسبه می شود. این درصد ممکن است متغیر باشد اما به طور معمول در حدود ۲.۵ درصد از بهای مهریه است. این هزینه تضمین می کند که مطالبه مهریه از مسیر رسمی و قانونی انجام شود و حقوق زوجه به صورت کامل محفوظ بماند.
• وضعیت اجرای فعلی: در حال حاضر، حق ثبت مهریه در مواردی که زوجه برای مطالبه مهریه خود از طریق اداره ثبت اقدام می کند، دریافت می شود. این موضوع ارتباط مستقیمی با طرح ۱۴ سکه ندارد و بخشی از فرآیند اجرایی مطالبه مهریه است. باید توجه داشت که این حق ثبت، متفاوت از مالیات بر مهریه است.

فرآیند مطالبه و پرداخت مهریه

زمانی که زن قصد مطالبه مهریه خود را دارد، می تواند از دو مسیر اصلی قانونی اقدام کند: از طریق اداره ثبت اسناد و املاک، یا از طریق دادگاه خانواده. هر یک از این روش ها دارای مراحل، مزایا و محدودیت های خاص خود هستند.

راه های قانونی مطالبه مهریه

• مراجعه به اداره ثبت: مراحل، مزایا، محدودیت ها

  یکی از متداول ترین روش ها برای مطالبه مهریه، مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک محل وقوع عقد است. این مسیر معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از مسیر دادگاه است، به ویژه اگر مهریه به صورت سکه یا طلا باشد و سند رسمی ازدواج موجود باشد.

  1. مراحل: زن با در دست داشتن اصل و کپی سند ازدواج و شناسنامه و کارت ملی خود، به دفتر اسناد رسمی که ازدواج در آن به ثبت رسیده یا دفترخانه ازدواج و طلاق مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه مهریه را ارائه می دهد. سپس درخواست به اداره اجرای اسناد رسمی ارسال می شود. این اداره به مرد اخطار می دهد که ظرف ده روز مهریه را پرداخت کند یا ترتیبات پرداخت آن را فراهم سازد. در صورت عدم اقدام مرد، زن می تواند اموال شناسایی شده از مرد را از طریق اداره ثبت توقیف کند.
  2. مزایا: سرعت بالاتر نسبت به دادگاه، عدم نیاز به وکیل در مراحل اولیه، هزینه کمتر، و امکان توقیف سریع اموال (در صورت شناسایی) بدون نیاز به صدور حکم دادگاه.
  3. محدودیت ها: این روش تنها برای مطالبه مهریه ای کاربرد دارد که در سند رسمی ازدواج ثبت شده باشد و معمولاً برای مهریه هایی که به صورت مال معین (مانند خانه یا زمین) در عقدنامه ذکر شده اند و نیاز به کارشناسی و ارزیابی دارند، مناسب نیست. همچنین، اداره ثبت نمی تواند در مورد اعسار مرد تصمیم گیری کند.
• مراجعه به دادگاه خانواده: مراحل، مزایا، محدودیت ها

  مسیر دیگر برای مطالبه مهریه، طرح دعوی در دادگاه خانواده است. این روش برای مواردی مناسب است که از طریق ثبت نتوان به نتیجه رسید، یا مهریه به صورت عندالاستطاعه باشد، یا مسائلی مانند اثبات اعسار یا تعدیل اقساط مطرح باشد.

  1. مراحل: زن ابتدا باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کند. پس از ثبت دادخواست و تعیین وقت رسیدگی، جلسات دادگاه با حضور زوجین (یا وکلای آن ها) برگزار می شود. دادگاه پس از بررسی اسناد و مدارک و استماع اظهارات طرفین، حکم مقتضی را صادر می کند. پس از قطعیت حکم، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارسال می شود تا اقدامات لازم برای وصول مهریه صورت گیرد.
  2. مزایا: امکان طرح دعاوی پیچیده تر، رسیدگی به درخواست اعسار و تقسیط مهریه، امکان مطالبه مهریه های عندالاستطاعه و بررسی توانایی مالی مرد، و قابلیت توقیف اموال گسترده تر (از جمله حقوق و مستمری).
  3. محدودیت ها: فرآیند طولانی تر و زمان برتر، هزینه های دادرسی بالاتر، و نیاز به حضور مستمر در دادگاه یا اخذ وکیل.

اعسار و تقسیط مهریه

اگر مرد توانایی پرداخت مهریه به صورت یکجا را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه کند. اعسار به معنای ناتوانی مالی از پرداخت بدهی است و در صورت اثبات آن در دادگاه، مرد از پرداخت یکجای مهریه معاف شده و می تواند آن را به صورت اقساطی بپردازد.

• شرایط درخواست اعسار از سوی زوج: مرد باید ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ اجراییه مهریه، دادخواست اعسار خود را به دادگاه تقدیم کند. او باید ثابت کند که توانایی مالی کافی برای پرداخت یکجای مهریه را ندارد.
• مدارک لازم برای اثبات عدم تمکن مالی: برای اثبات اعسار، مرد باید فهرستی از تمام اموال و دارایی های خود (منقول و غیرمنقول)، فهرست تمام بدهی ها، و فهرست شهود (معمولاً چهار نفر) را که از وضعیت مالی او مطلع هستند، به دادگاه ارائه دهد. گردش حساب بانکی و مدارک درآمد نیز ممکن است مورد بررسی قرار گیرد.
• نحوه تعیین پیش پرداخت و اقساط توسط دادگاه (نقش توان مالی زوج): دادگاه پس از بررسی دقیق وضعیت مالی مرد و در نظر گرفتن تمام جوانب (شغل، درآمد، هزینه های زندگی، تعداد عائله مند)، مبلغی را به عنوان پیش پرداخت (معمولاً یک تا چند سکه) و سپس اقساط ماهیانه (معمولاً یک ربع سکه تا یک سکه در ماه) تعیین می کند. این مبلغ و تعداد اقساط بسته به توانایی مالی مرد و تشخیص قاضی کاملاً متفاوت است.
• امکان تعدیل اقساط مهریه: اگر پس از صدور حکم تقسیط، وضعیت مالی مرد تغییر کند (بهبود یا وخامت)، او یا زن می تواند درخواست تعدیل اقساط مهریه را به دادگاه ارائه دهد تا مبلغ اقساط کاهش یا افزایش یابد.

توقیف اموال و مستثنیات دین

برای وصول مهریه، زن می تواند درخواست توقیف اموال مرد را ارائه دهد. این اموال شامل هرگونه دارایی منقول و غیرمنقول است که به نام مرد باشد. اما قانون برخی اموال را به عنوان مستثنیات دین شناخته که قابل توقیف نیستند.

• چه اموالی قابل توقیف هستند؟

  تقریباً هر نوع دارایی که به نام مرد باشد و جزو مستثنیات دین نباشد، قابل توقیف است، از جمله:

  • اموال غیرمنقول: ملک، زمین، آپارتمان.
  • اموال منقول: خودرو، حساب های بانکی، سهام بورس، حقوق و مزایای دریافتی (تا یک چهارم برای متاهلین و یک سوم برای مجردین)، وجوه نزد اشخاص ثالث.
• مستثنیات دین: مواردی که توقیف نمی شوند

  بر اساس قانون، برخی اموال برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه بدهکار، از توقیف مستثنی شده اند. این موارد شامل:

  • منزل مسکونی که عرفاً در شأن بدهکار و خانواده اش باشد.
  • لوازم زندگی ضروری که برای ادامه حیات او و افراد تحت تکفلش لازم است.
  • ابزار و کتب و وسایل کار که برای امرار معاش ضروری است.
  • ودیعه اجاره مسکن، در صورتی که نیاز به اجاره منزل دیگری داشته باشد.
  • مبالغ ناچیز (مانند پول نقد در حد معیشت).
  • خط تلفن و امتیازات مربوط به آن در برخی موارد.

  تشخیص مصداق مستثنیات دین بر عهده دادگاه است.

عواقب عدم پرداخت مهریه

عدم پرداخت مهریه، به ویژه در سقف های مقرر قانونی، می تواند عواقب جدی برای مرد به همراه داشته باشد.

• پیگرد کیفری (حبس) در سقف های مقرر: همانطور که بحث شد، بر اساس قانون ۱۱۰ سکه، مرد برای عدم پرداخت تا ۱۱۰ سکه از مهریه می تواند با مجازات حبس مواجه شود، مگر اینکه اعسار خود را ثابت کند. در صورت تصویب و ابلاغ طرح ۱۴ سکه، این سقف به ۱۴ سکه کاهش خواهد یافت.
• محدودیت های مالی و حقوقی: علاوه بر حبس، عدم پرداخت مهریه می تواند منجر به محدودیت های دیگری نیز شود، از جمله توقیف اموال، ممنوع الخروجی، و در برخی موارد، عدم امکان دریافت خدمات دولتی یا بانکی تا زمان تسویه بدهی. این محدودیت ها می توانند زندگی روزمره و فعالیت های اقتصادی مرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.

موضوعات کلیدی دیگر در رابطه با مهریه

علاوه بر مباحث اصلی مربوط به قوانین و فرآیندهای مطالبه مهریه، موضوعات جانبی دیگری نیز وجود دارند که درک آن ها برای زوجین و علاقه مندان به مسائل حقوقی خانواده ضروری است.

حق حبس زوجه باکره

حق حبس، یکی از حقوق قانونی زن در قانون مدنی ایران است. بر اساس این حق، زوجه می تواند تا زمانی که مهریه او به طور کامل پرداخت نشده باشد، از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) خودداری کند. این حق تنها برای زوجه باکره و در صورتی که تاکنون از این حق استفاده نکرده باشد، قابل اعمال است. یعنی اگر زن پیش از این تمکین کرده باشد یا بکارت او زایل شده باشد، دیگر حق حبس ندارد. با این حال، استفاده از حق حبس به معنای سلب سایر حقوق زن (مانند نفقه) نیست، مگر اینکه ثابت شود عدم تمکین او ناشی از سوءاستفاده از این حق بوده است.

بخشیدن مهریه (ابراء، هبه) و امکان رجوع

زن می تواند مهریه خود را به مرد ببخشد. این بخشش می تواند به دو صورت اصلی انجام شود:

• ابراء: در ابراء، زن از حق خود مبنی بر مطالبه مهریه صرف نظر می کند. ابراء یک عمل حقوقی غیرقابل رجوع است و پس از آن، مهریه به طور کامل ساقط می شود و زن دیگر نمی تواند آن را مطالبه کند.
• هبه: در هبه، زن مهریه خود را به مرد می بخشد، اما این بخشش ممکن است قابل رجوع باشد (مگر اینکه به صورت هبه معوض یا با شرایط خاص باشد). یعنی در شرایطی، زن می تواند از هبه خود رجوع کرده و مهریه را مجدداً مطالبه کند.

بسیار مهم است که هنگام بخشش مهریه، نوع بخشش و آثار حقوقی آن کاملاً مشخص و در یک سند رسمی (مانند اقرارنامه در دفترخانه اسناد رسمی) ثبت شود تا از بروز اختلافات در آینده جلوگیری شود.

مهریه در صورت عدم تعیین در عقد (مهرالمثل، مهرالمتعه)

گاهی اوقات ممکن است در زمان عقد نکاح، به هر دلیلی، مهریه تعیین نشده باشد. در این صورت، قانون مدنی راهکارهایی را برای تعیین مهریه پیش بینی کرده است:

• مهرالمثل: اگر مهریه در عقد تعیین نشده باشد و رابطه زناشویی بین زوجین واقع شود، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل بر اساس وضعیت زن (شأن اجتماعی، خانوادگی، تحصیلات، زیبایی و…) و عرف و عادات محل زندگی طرفین توسط دادگاه تعیین می شود.
• مهرالمتعه: اگر مهریه در عقد تعیین نشده باشد و مرد پیش از برقراری رابطه زناشویی، زن را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. مهرالمتعه مبلغی است که با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد (و نه زن) توسط دادگاه تعیین می شود.

تأثیر عدم تمکین بر مهریه

تمکین، به معنای انجام وظایف زناشویی و سکونت در منزلی است که شوهر تعیین می کند. اگر زن بدون دلیل موجه قانونی از تمکین خاص و عام خودداری کند، ناشزه محسوب می شود و حق نفقه او ساقط می گردد. با این حال، حق مهریه زن به دلیل عدم تمکین، ساقط نمی شود. یعنی حتی اگر زن ناشزه باشد، باز هم مالک مهریه خود است و می تواند آن را مطالبه کند. تنها تفاوت این است که در صورت نشوز، مرد می تواند دادخواست عدم تمکین را مطرح کرده و در صورت اثبات، از پرداخت نفقه معاف شود، اما اصل مهریه همچنان پابرجا خواهد بود.

نتیجه گیری

مهریه به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در نظام حقوقی ایران، همواره کانون توجه و بحث های زیادی بوده است. در طول سالیان متمادی، شاهد تغییرات و اصلاحاتی در قوانین مرتبط با آن بوده ایم که هدف اصلی آن ها، برقراری تعادل میان حقوق زن و مرد، کاهش مشکلات اجتماعی و قضایی ناشی از مهریه های سنگین، و حمایت از نهاد خانواده بوده است. طرح اخیر قانون جدید مهریه ۱۴ سکه نیز در همین راستا مطرح شده که بر روی ضمانت اجرای کیفری (حبس) مهریه تمرکز دارد و نه بر اصل میزان مهریه. این طرح، در صورت تصویب نهایی و ابلاغ رسمی، می تواند با کاهش سقف حبس، تأثیر قابل توجهی بر آمار زندانیان مهریه داشته باشد، در حالی که حقوق کامل زن برای مطالبه مهریه به هر میزان که باشد، همچنان محفوظ خواهد ماند و زن می تواند در صورت توانایی مالی مرد، کل مهریه خود را از راه های قانونی مطالبه کند. آگاهی از این قوانین و تحولات، برای هر دو طرف عقد نکاح ضروری است تا بتوانند تصمیمات آگاهانه و مسئولانه ای در زندگی مشترک خود اتخاذ کنند. همواره توصیه می شود پیش از هرگونه اقدام حقوقی، با متخصصین و وکلای حوزه خانواده مشورت نمایید تا از پیچیدگی ها و جزئیات قانونی آگاه شوید و بهترین راه حل را برای شرایط خاص خود بیابید.