قوانین گرفتن بچه از پرورشگاه: راهنمای جامع فرزندخواندگی در ایران

دریافت سرپرستی از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست از پرورشگاه ها (مراکز بهزیستی) در ایران تحت قوانین خاصی انجام می شود. این فرآیند که با هدف تأمین آینده ای روشن و پایدار برای کودکان نیازمند شکل گرفته، شامل مراحل دقیق قانونی، شرایط مشخص برای متقاضیان و کودکان، و تعهدات حقوقی و اخلاقی متعددی است. متقاضیان باید واجد صلاحیت های عمومی و اختصاصی باشند و تمامی مراحل اداری و قضایی را با دقت طی کنند. این مقاله یک راهنمای کامل برای درک و طی کردن این مسیر حساس است.

فرزندخواندگی، اقدامی عمیقاً انسانی و اجتماعی است که قلب های بسیاری از خانواده ها را به کودکان نیازمند گره می زند. در جامعه ای که ارزش خانواده و داشتن فرزند در آن ریشه های عمیقی دارد، این فرآیند نه تنها به زوجین فاقد فرزند یا زنانی که به تنهایی مایل به پرورش کودک هستند، فرصتی برای تشکیل یک کانون گرم خانوادگی می دهد، بلکه به کودکان بی سرپرست و بدسرپرست نیز آینده ای سرشار از امید و محبت هدیه می کند. با این حال، همانقدر که این مسیر از نظر عاطفی و اخلاقی ارزشمند است، از بُعد قانونی و اداری نیز دارای پیچیدگی ها و جزئیات فراوانی است که نیازمند آگاهی و شناخت کامل متقاضیان است. هدف این مقاله، ارائه راهنمایی جامع و به روز درباره قوانین گرفتن بچه از پرورشگاه، شرایط متقاضیان، مراحل عملیاتی و نکات حقوقی حیاتی در ایران است تا متقاضیان بتوانند با دیدی روشن و کامل، این مسیر حساس را طی کنند.

مفهوم حقوقی فرزندخواندگی و چهارچوب قانونی آن در ایران

درک صحیح از قوانین گرفتن بچه از پرورشگاه و چهارچوب قانونی آن، نخستین گام در مسیر فرزندخواندگی است. فرزندخواندگی در ایران، یک رابطه حقوقی تعریف شده است که میان کودکی که تحت سرپرستی والدین اصلی خود نیست و یک یا چند نفر به عنوان سرپرست (پدرخوانده و مادرخوانده) ایجاد می شود.

تعریف فرزندخواندگی

بر اساس تعریفی که سازمان بهزیستی کشور ارائه داده، فرزندخواندگی عبارت است از اعطای سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته شده یا بدسرپرست که تحت نظارت سازمان بهزیستی هستند، به خانواده های متقاضی واجد شرایط. این تعریف شامل حال کودکانی می شود که والدین واقعی آن ها امکان یا صلاحیت سرپرستی را ندارند و یا ناشناخته اند.

قوانین اصلی حاکم بر فرزندخواندگی

فرآیند سرپرستی کودکان در ایران عمدتاً تحت تأثیر و نظارت «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۱۳۹۲» قرار دارد. این قانون، با اصلاحات و تکمیلاتی نسبت به قوانین پیشین، چهارچوبی جامع برای این فرآیند فراهم کرده است. علاوه بر این، قانون مدنی و قانون حمایت خانواده نیز در مواردی به مسائل مرتبط با حضانت و سرپرستی اشاره دارند. این قوانین با هدف حفظ مصلحت عالیه کودک و تضمین آینده ای امن برای او تدوین شده اند.

تفاوت فرزندخواندگی با سایر انواع سرپرستی

مهم است که فرزندخواندگی را از سایر انواع سرپرستی، مانند «امین موقت» یا «سرپرستی موقت» تمییز دهیم. در حالی که سرپرستی موقت می تواند به دلیل شرایط اضطراری و برای مدت زمان محدودی صورت گیرد، فرزندخواندگی یک رابطه حقوقی دائمی و با آثار حقوقی گسترده تر است که هدف آن ایجاد رابطه ای شبیه به رابطه فرزند حقیقی و والدین است. در فرزندخواندگی، کودک تحت نام خانوادگی سرپرستان قرار گرفته و از برخی حقوق مشابه فرزند حقیقی برخوردار می شود، هرچند که تفاوت های حقوقی مانند ارث بری وجود دارد که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.

شرایط عمومی و اختصاصی متقاضیان فرزندخواندگی

برای دریافت سرپرستی از یک کودک در ایران، متقاضیان باید دارای شرایط خاصی باشند که توسط قانون تعیین شده است. این شرایط هم به صورت عمومی برای همه متقاضیان و هم به صورت اختصاصی بر اساس وضعیت تأهل و فرزندآوری، بررسی می شوند.

شرایط عمومی متقاضیان

هر فرد یا زوجی که قصد گرفتن بچه از پرورشگاه را دارد، باید واجد شرایط عمومی زیر باشد:

• تابعیت ایرانی: متقاضیان باید دارای تابعیت جمهوری اسلامی ایران باشند.
• اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور: اعتقاد به یکی از ادیان شناخته شده در قانون اساسی الزامی است.
• صلاحیت اخلاقی و عدم سابقه محکومیت جزایی مؤثر: متقاضیان نباید دارای سابقه کیفری باشند که بر صلاحیت آن ها برای تربیت کودک تأثیر منفی بگذارد.
• عدم اعتیاد: عدم اعتیاد به مواد مخدر، روان گردان و الکل، از شروط اساسی است.
• سلامت جسمی و روانی: متقاضیان نباید به بیماری های واگیر، صعب العلاج یا روانی مزمن مبتلا باشند که توانایی نگهداری و تربیت کودک را مختل کند.
• تمکن مالی کافی: باید توانایی مالی لازم برای تأمین نیازهای مادی و معنوی کودک را اثبات کنند.
• توانایی لازم برای تربیت و نگهداری کودک: این شامل توانایی های تربیتی، عاطفی و فراهم آوردن محیطی امن و بالنده است.

شرایط اختصاصی و اولویت ها

قانون، اولویت هایی را برای متقاضیان فرزندخواندگی در نظر گرفته است که بر اساس آن، تقاضاها مورد بررسی قرار می گیرند:

1. اولویت اول: زوجین فاقد فرزند
   • زوجینی که حداقل پنج سال از تاریخ ازدواج دائم آن ها گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند.
   • حداقل سن یکی از زوجین باید ۳۰ سال باشد.
   • تبصره: اگر پزشکی قانونی عدم امکان فرزندآوری بیولوژیکی برای زوجین را تأیید کند، شرط پنج سال از بین می رود و می توانند زودتر اقدام کنند.
2. اولویت دوم: زوجین دارای فرزند
   • زن و شوهری که دارای فرزند هستند اما مایل به پذیرش فرزندخوانده هستند. این گروه پس از احراز عدم امکان فرزندآوری مجدد در برخی موارد، در اولویت قرار می گیرند.
   • حداقل سن یکی از زوجین باید ۳۰ سال باشد.
3. اولویت سوم: دختران و زنان بدون شوهر
   • این گروه منحصراً حق سرپرستی کودکان اناث (دختر) را دارند.
   • حداقل سن آن ها باید ۳۰ سال باشد.

در شرایط مساوی، زوجین کمتر از پنجاه سال بر زوجین بالای پنجاه سال برای پذیرش سرپرستی اولویت دارند. رضایت کامل هر دو زوج در مورد متقاضیان متأهل، شرط اساسی است.

شرایط خاص فرزندخواندگی دختر و پسر

برای سرپرستی دختر یا پسر، شرایط سنی و جنسیتی خاصی نیز در نظر گرفته می شود:

• فرزندخواندگی دختر: زنان مجرد بالای ۳۰ سال می توانند فقط سرپرستی دختران را بر عهده بگیرند. زوجین نیز می توانند سرپرستی دختر یا پسر را درخواست کنند.
• فرزندخواندگی پسر: زنان مجرد نمی توانند سرپرستی پسران را بر عهده بگیرند. این امکان تنها برای زوجین فراهم است.
• تناسب سنی: رعایت تناسب سنی بین سرپرست و کودک، به ویژه برای اطمینان از رابطه والد-فرزندی مناسب، اهمیت دارد.

«سازمان بهزیستی در تایید صلاحیت خانواده های متقاضی نباید ذره ای کوتاه بیاید. اگر کوتاه بیاید، خیانت در حق این کودکان معصوم است که برخی هایشان بالاخره یک بار در زندگی سختی کشیده اند و نباید بار دیگر این اتفاق برایشان تکرار شود.»

کودکانی که می توانند تحت سرپرستی قرار گیرند

همانند متقاضیان، کودکانی که می توانند تحت سرپرستی قرار گیرند نیز باید واجد شرایط خاصی باشند که قانون تعیین کرده است. این شرایط تضمین می کند که فرزندخواندگی به بهترین شکل و برای مصلحت عالیه کودک صورت گیرد.

تعریف کودکان واجد شرایط

بر اساس ماده ۷ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، سپردن سرپرستی کودکان تنها در صورتی مجاز است که دارای یکی از شرایط زیر باشند:

• امکان شناسایی هیچ یک از پدر، مادر و جد پدری آنان وجود نداشته باشد (کودکان مجهول النسب).
• پدر، مادر، جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری آنان در قید حیات نباشند.
• افرادی که سرپرستی آنان به موجب حکم مراجع صلاحیت دار به سازمان بهزیستی سپرده شده و تا دو سال از تاریخ سپردن، پدر یا مادر یا جد پدری و وصی قانونی برای سرپرستی آنان مراجعه نکرده باشند.
• هیچ یک از پدر، مادر و جد پدری آنان و وصی منصوب از سوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و به تشخیص دادگاه صالح، این امر حتی با ضم امین یا ناظر نیز حاصل نشود.

به طور خلاصه، کودکانی که والدین و پدربزرگ آن ها ناشناخته یا در قید حیات نیستند، یا آن هایی که بیش از دو سال از سپردنشان به بهزیستی گذشته و کسی برای سرپرستی آن ها مراجعه نکرده، و همچنین کودکانی که والدین آن ها صلاحیت نگهداری ندارند، واجد شرایط فرزندخواندگی هستند.

پوشش کودکان بدسرپرست

یکی از تغییرات مهم در قانون سال ۱۳۹۲، گسترش دامنه شمول به کودکان بدسرپرست بود. پیش از این، تنها کودکان بی سرپرست می توانستند تحت سرپرستی قرار گیرند. اما با این اصلاحیه، کودکانی که علی رغم داشتن والدین، به دلیل اعتیاد، فساد اخلاقی، یا عدم صلاحیت والدین، زندگی نامطلوبی دارند و مصلحت آن ها در جدایی از والدین واقعی شان است، نیز می توانند پس از تشخیص دادگاه تحت سرپرستی قرار گیرند. این موضوع اهمیت ویژه ای در حمایت از حقوق کودکان دارد و نقش حمایتی بهزیستی را گسترده تر می کند.

آمار و واقعیت های موجود در بهزیستی

مطابق آمار موجود و اظهارات مسئولین سازمان بهزیستی، عدم توازن قابل توجهی بین تعداد متقاضیان و کودکان واجد شرایط سرپرستی وجود دارد. بخش عمده ای از متقاضیان به دنبال نوزاد دختر سالم هستند، در حالی که تعداد کودکان موجود با این مشخصات محدود است. این وضعیت منجر به طولانی شدن صف انتظار برای این گروه از متقاضیان می شود. از سوی دیگر، کودکان با سنین بالاتر، یا دارای نیازهای ویژه و معلولیت، متقاضیان کمتری دارند. سازمان بهزیستی به طور مداوم تلاش می کند تا فرهنگ پذیرش این کودکان نیز در جامعه تقویت شود، چرا که هر کودک حق داشتن خانواده ای مهربان را دارد.

فرآیند گام به گام فرزندخواندگی از سازمان بهزیستی

فرآیند گرفتن بچه از پرورشگاه، یک مسیر چند مرحله ای است که نیازمند صبر، پیگیری دقیق و همکاری با سازمان بهزیستی و مراجع قضایی است. در ادامه، مراحل اصلی این فرآیند شرح داده می شود:

مرحله اول: ثبت نام و بارگذاری مدارک اولیه در سامانه ملی فرزندخواندگی

نخستین گام، مراجعه به سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net) و ثبت نام الکترونیکی است. در این مرحله، متقاضیان باید مدارک زیر را آماده و بارگذاری کنند:

• تصویر کلیه صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان.
• تصویر کارت ملی متقاضیان.
• تصویر کارت پایان خدمت یا معافیت از خدمت (برای آقایان).
• تصویر سند ازدواج (برای زوجین متقاضی).
• تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان.
• تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه.
• اصل یا تصویر گواهی اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و غیره).
• تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی.
• اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواجشان گذشته است و قصد استفاده از اولویت اول را دارند. متعاقباً نیاز به تأیید پزشکی قانونی نیز خواهد بود).

نکات مهم: مدارک باید خوانا و با کیفیت مطلوب از روی اصل سند بارگذاری شوند. پس از ثبت نام، پیامکی حاوی کد پیگیری برای متقاضیان ارسال خواهد شد.

مرحله دوم: بررسی اولیه، مصاحبه و بازدید مددکاری

پس از ثبت نام و بارگذاری مدارک، درخواست متقاضیان توسط کارشناسان بهزیستی مورد بررسی اولیه قرار می گیرد. در صورت تأیید صلاحیت های ابتدایی، متقاضیان برای مصاحبه با مددکاران و روانشناسان بهزیستی دعوت می شوند. هدف از این مصاحبه ها، ارزیابی دقیق تر صلاحیت های اخلاقی، روانی، اجتماعی و فرهنگی خانواده است. همچنین، ممکن است مددکاران از محل زندگی متقاضیان بازدید کنند تا از مناسب بودن محیط برای نگهداری کودک اطمینان حاصل شود. در این مرحله، اخذ گواهی عدم اعتیاد و گواهی عدم سوءپیشینه از مراجع ذی صلاح نیز الزامی است.

مرحله سوم: معرفی کودک و انجام ملاقات ها

پس از احراز صلاحیت های لازم، متقاضیان وارد نوبت معرفی کودک می شوند. با توجه به اولویت ها و مشخصات کودک مورد درخواست (سن، جنسیت، وضعیت سلامتی)، کودکی که واجد شرایط واگذاری باشد، به متقاضیان معرفی می شود. سپس، دیدارهایی بین متقاضیان و کودک انجام می گیرد تا سازگاری و پذیرش متقابل ارزیابی شود. در صورتی که تعامل مناسبی بین کودک و متقاضیان برقرار نشود، امکان معرفی تا سه کودک دیگر نیز وجود دارد. این مرحله برای اطمینان از ایجاد یک رابطه عاطفی و سالم میان خانواده و کودک بسیار حیاتی است.

مرحله چهارم: صدور حکم سرپرستی موقت (دوره آزمایشی ۶ ماهه)

پس از تأیید نهایی توسط بهزیستی و روانشناس، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع داده می شود. دادگاه پس از بررسی تمامی شرایط، حکم سرپرستی موقت را برای یک دوره آزمایشی شش ماهه صادر می کند. در طول این دوره، کودک در خانه متقاضیان زندگی می کند و نظارت مستمر مددکاران بهزیستی ادامه دارد تا از سازگاری کودک با خانواده و بالعکس اطمینان حاصل شود. این دوره فرصتی است تا هم کودک و هم خانواده برای زندگی مشترک آینده آماده شوند.

مرحله پنجم: صدور حکم سرپرستی قطعی

پس از اتمام موفقیت آمیز دوره آزمایشی شش ماهه و تأیید نهایی کارشناسان بهزیستی مبنی بر صلاحیت خانواده برای سرپرستی دائمی و مصلحت کودک، دادگاه حکم سرپرستی قطعی را صادر می کند. این حکم به ادارات مربوطه مانند ثبت احوال و بهزیستی ابلاغ می شود و رابطه سرپرستی رسمیت قانونی پیدا می کند. پس از صدور حکم قطعی، اقدامات لازم برای صدور شناسنامه جدید برای کودک انجام می شود.

فرآیند خاص شیرخوارگاه آمنه

شیرخوارگاه آمنه به عنوان یکی از مراکز مهم نگهداری کودکان بی سرپرست، فرآیندی مشابه با سازمان بهزیستی برای فرزندخواندگی دارد. متقاضیان باید همان شرایط و مراحل عمومی را طی کنند، با این تفاوت که در مرحله معرفی کودک و ملاقات ها، این فرآیند با هماهنگی و نظارت شیرخوارگاه آمنه صورت می گیرد. این مرکز نیز مانند سایر مراکز بهزیستی، مصلحت عالیه کودک را در اولویت قرار می دهد و تمام تلاش خود را برای یافتن بهترین خانواده برای هر کودک به کار می گیرد.

نکات حقوقی و چالش های پس از فرزندخواندگی

پس از طی مراحل دشوار و شیرین فرزندخواندگی، نکات حقوقی و چالش هایی پیش روی خانواده های سرپرست قرار می گیرد که آگاهی از آن ها برای حفظ حقوق کودک و سرپرستان ضروری است.

شناسنامه و هویت فرزندخوانده

یکی از مهمترین مراحل پس از صدور حکم سرپرستی قطعی، اخذ شناسنامه جدید برای فرزندخوانده است. بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، اداره ثبت احوال مکلف است نام و نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست را برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی وارد کند و شناسنامه جدیدی صادر نماید. در قسمت توضیحات شناسنامه جدید، مفاد حکم سرپرستی و نام و نام خانوادگی والدین واقعی وی (در صورت مشخص بودن) قید می شود. این اقدام به منظور حفظ هویت واقعی کودک و در عین حال ایجاد حس تعلق خانوادگی با سرپرستان صورت می گیرد. همچنین، اداره ثبت احوال موظف است سوابق هویت و نسبت واقعی طفل را در پرونده وی حفظ کند.

مسئله محرمیت فرزندخوانده

بر اساس فقه شیعه، فرزندخوانده به خودی خود محرم سرپرستان و خویشاوندان آن ها محسوب نمی شود. این مسئله یکی از چالش های مهم برای خانواده ها است که راه هایی برای ایجاد محرمیت شرعی وجود دارد، از جمله:

• شیرخوردگی (رضاع): اگر کودک (به ویژه نوزاد) توسط همسر سرپرست یا زنی که شرایط محرمیت رضاعی را دارد (مثلاً خواهر سرپرست)، در سنین شیرخوارگی (پیش از دو سالگی قمری) با شرایط فقهی خاص شیر بخورد، رابطه محرمیت ایجاد می شود.
• ازدواج صوری: در برخی موارد، برای محرمیت پدرخوانده با فرزندخوانده دختر، پدرخوانده می تواند به صورت صوری با دختر (اگر به سن بلوغ رسیده باشد) ازدواج کرده و بلافاصله او را طلاق دهد. سپس دختر می تواند با پسر سرپرست ازدواج کند. این روش پیچیدگی های خاص خود را دارد و نیازمند مشاوره با مراجع تقلید و کارشناسان حقوقی است.

توصیه می شود خانواده ها در این خصوص با مراجع تقلید خود مشورت کرده و راه حل مناسب و مورد تأیید را انتخاب کنند.

حق ارث فرزندخوانده

بر اساس قانون مدنی و فقه اسلامی، فرزندخوانده از سرپرستان خود ارث نمی برد، چرا که رابطه نسبی (خونی) وجود ندارد. این یکی از تفاوت های اصلی حقوقی بین فرزندخوانده و فرزند طبیعی است. با این حال، قانون برای تضمین آینده مالی فرزندخوانده راهکارهایی را پیش بینی کرده است:

• وصیت: سرپرستان می توانند تا یک سوم اموال خود را به نفع فرزندخوانده وصیت کنند.
• هبه، صلح عمری و سایر عقود مالی: سرپرستان می توانند در زمان حیات خود، اموالی را به صورت هبه (بخشش)، صلح عمری (انتقال مالکیت با شرط عمر) یا از طریق سایر عقود مالی به فرزندخوانده منتقل کنند تا آینده مالی او تضمین شود.

تعهد تملیک بخشی از اموال

ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، دادگاه را مکلف کرده است که در صورت امکان و مصلحت، متقاضی سرپرستی را ملزم به تملیک بخشی از اموال یا حقوق خود به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی کند. تشخیص نوع و میزان مال با دادگاه است. هدف از این ماده، تضمین پشتوانه مالی برای آینده کودک است، به ویژه با توجه به عدم ارث بری او. البته در مواردی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک ضرورت دارد، می تواند دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک در آینده را صادر کند یا حتی بدون این شرط حکم سرپرستی را صادر نماید.

حضانت فرزندخوانده پس از طلاق یا فوت سرپرستان

مسئله حضانت فرزندخوانده پس از طلاق یا فوت سرپرستان، شباهت زیادی به حضانت فرزند طبیعی دارد. در این موارد، دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت عالیه کودک، تصمیم گیری می کند. به طور کلی:

• در صورت طلاق زوجین سرپرست، دادگاه با توجه به شرایط طرفین و نیازهای کودک، حضانت را به یکی از آن ها می سپارد. جنسیت کودک نیز می تواند در تصمیم دادگاه مؤثر باشد؛ مثلاً حضانت دختر ممکن است به مادرخوانده سپرده شود.
• در صورت فوت یکی از سرپرستان، حضانت به سرپرست زنده واگذار می شود.
• در شرایطی که هیچ یک از سرپرستان صلاحیت حضانت را نداشته باشند (مانند اعتیاد، فساد اخلاقی یا ناتوانی جسمی/روانی)، دادگاه می تواند حضانت را از آن ها سلب و سرپرستی را به شخص یا سازمان دیگری واگذار کند.

فسخ فرزندخواندگی

فسخ حکم سرپرستی، اقدامی بسیار حساس و دارای آثار روانی مخرب برای کودک است. این اتفاق ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله:

• احراز عدم صلاحیت سرپرستان (مثلاً اثبات اعتیاد، سوءرفتار، یا عدم توانایی در نگهداری کودک).
• احراز عدم مصلحت کودک در ادامه سرپرستی.
• درخواست خود کودک پس از رسیدن به سن بلوغ و تشخیص دادگاه.

سازمان بهزیستی همواره تأکید دارد که فسخ فرزندخواندگی، بزرگترین لطمه روحی را به کودک وارد می کند. به همین دلیل، در مراحل اولیه، سخت گیری زیادی در احراز صلاحیت متقاضیان صورت می گیرد تا از وقوع چنین اتفاقاتی جلوگیری شود. تصمیم گیری آگاهانه و مسئولانه از ابتدا برای جلوگیری از این پیامدهای دردناک ضروری است.

مدت زمان انتظار و پاسخ به اعتراضات رایج

بسیاری از متقاضیان از طولانی بودن فرآیند فرزندخواندگی گلایه دارند. این زمان بر بودن دلایل متعددی دارد:

• نبود کودک واجد شرایط کافی: تقاضای زیادی برای نوزادان دختر سالم وجود دارد، در حالی که تعداد این کودکان کم است.
• سخت گیری در احراز صلاحیت ها: بهزیستی و دادگاه موظف اند که با دقت کامل، صلاحیت خانواده ها را بررسی کنند تا بهترین آینده برای کودک تضمین شود.
• فرآیندهای قضایی: مراحل قانونی و صدور احکام دادگاه، زمان بر هستند.

در خصوص ادعای «پارتی بازی» نیز، مسئولین بهزیستی تأکید دارند که با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی، فرآیند شفاف تر شده و امکان رصد و ارزیابی وجود دارد. تفاوت در زمان انتظار ممکن است به دلیل تفاوت در شرایط هر متقاضی و تمایل آن ها به پذیرش کودکان با سنین بالاتر یا نیازهای ویژه باشد.

اولویت	متقاضیان	شرایط کلیدی
۱	زوجین فاقد فرزند	۵ سال از ازدواج گذشته، حداقل یکی ۳۰ سال (با استثنای پزشکی)
۲	زوجین دارای فرزند	حداقل یکی ۳۰ سال، در برخی موارد احراز عدم امکان فرزندآوری مجدد
۳	زنان مجرد بدون شوهر	حداقل ۳۰ سال، منحصراً سرپرستی کودکان اناث

نقش مشاوره حقوقی و فرهنگی در فرآیند فرزندخواندگی

پیچیدگی های حقوقی و ملاحظات اجتماعی و روانی در فرآیند گرفتن بچه از پرورشگاه، اهمیت مشاوره تخصصی را دوچندان می کند.

اهمیت مشاوره حقوقی

یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در امور خانواده و فرزندخواندگی می تواند نقش بسیار مؤثری در تسهیل این فرآیند ایفا کند. از مشاوره در مورد مدارک لازم و نحوه تکمیل صحیح فرم ها، تا پیگیری پرونده در بهزیستی و دادگاه، مشاوره حقوقی می تواند از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کرده و مسیر را برای متقاضیان هموار سازد. مسائل پیچیده ای مانند تغییر شناسنامه، پیگیری دعاوی احتمالی و درک کامل حقوق و تکالیف پس از فرزندخواندگی، نیازمند دانش حقوقی تخصصی است.

اهمیت فرهنگ سازی و آمادگی روانی

آمادگی روانی هم برای والدین سرپرست و هم برای کودک، جزء ارکان اساسی یک فرزندخواندگی موفق است. لازم است که والدین با واقعیت های فرزندخواندگی، از جمله احتمال نیازهای ویژه کودک، تفاوت های سنی و جنسیتی در مراکز بهزیستی، و نحوه مواجهه با حقیقت فرزندخواندگی در آینده، به طور کامل آشنا باشند. فرهنگ سازی در جامعه برای پذیرش کودکان با سنین بالاتر یا دارای نیازهای ویژه، از طریق رسانه ها و برنامه های آموزشی، می تواند نقش بسزایی در کاهش زمان انتظار و فراهم آوردن خانواده برای این کودکان ایفا کند. آمادگی روانی والدین برای صحبت صادقانه با کودک در مورد داستان زندگی اش و پذیرش هویت واقعی او، به سلامت روان کودک در بلندمدت کمک شایانی می کند. مطالعات نشان داده است که پنهان کردن حقیقت فرزندخواندگی از کودک، می تواند در سنین بالاتر منجر به آسیب های روحی جدی شود.

نتیجه گیری

قوانین گرفتن بچه از پرورشگاه، راهی انسانی و قانونی برای تشکیل خانواده و تأمین آینده کودکان بی سرپرست و بدسرپرست است. این فرآیند، هرچند پیچیدگی های حقوقی و اداری خاص خود را دارد، اما با آگاهی کامل از قوانین، شرایط و مراحل، و با بهره گیری از مشاوره های تخصصی، می توان این مسیر را با موفقیت طی کرد. صبر، صداقت و تعهد، کلید واژه هایی هستند که در هر مرحله از فرزندخواندگی باید مورد توجه قرار گیرند تا نه تنها خانواده ای پر مهر تشکیل شود، بلکه آینده ای روشن و باثبات برای کودکی نیازمند رقم بخورد. مسئولیت پذیری در قبال تمام ابعاد عاطفی، مالی و حقوقی این تصمیم، تضمین کننده مصلحت عالیه کودک و استحکام خانواده جدید خواهد بود.

سوالات متداول درباره قوانین گرفتن بچه از پرورشگاه

آیا زنان مجرد می توانند پسر بچه به سرپرستی بگیرند؟

خیر، بر اساس قوانین فرزندخواندگی در ایران، زنان و دختران بدون شوهر با حداقل ۳۰ سال سن، منحصراً حق سرپرستی کودکان اناث (دختر) را خواهند داشت و امکان سرپرستی پسران را ندارند.

آیا فرزندخوانده از سرپرستان خود ارث می برد؟

خیر، مطابق با قانون مدنی و فقه اسلامی، فرزندخوانده از سرپرستان خود ارث نمی برد زیرا رابطه نسبی (خونی) وجود ندارد. با این حال، سرپرستان می توانند تا یک سوم اموال خود را به نفع فرزندخوانده وصیت کنند یا در طول حیات خود اموالی را به او منتقل نمایند.

مدت زمان معمول برای نهایی شدن فرآیند فرزندخواندگی چقدر است؟

مدت زمان نهایی شدن فرآیند فرزندخواندگی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله تعداد متقاضیان، نوع کودک درخواستی (سن، جنسیت، وضعیت سلامتی) و سرعت بررسی پرونده ها. در صورت وجود کودک واجد شرایط، این فرآیند می تواند در کمتر از ۶ ماه انجام شود، اما برای نوزادان دختر سالم که متقاضیان زیادی دارند، ممکن است زمان انتظار طولانی تر باشد.

برای ایجاد محرمیت شرعی بین فرزندخوانده و سرپرستان چه باید کرد؟

برای ایجاد محرمیت شرعی، راه هایی مانند شیرخوردگی (رضاع) در سنین شیرخوارگی (قبل از دو سالگی قمری و با رعایت شرایط فقهی خاص) وجود دارد. همچنین در برخی موارد خاص، راه حل های فقهی دیگری نیز مطرح می شود که نیازمند مشورت با مراجع تقلید و متخصصین حقوقی است.

آیا لازم است بخشی از اموال خود را به نام فرزندخوانده منتقل کنیم؟

بر اساس ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، دادگاه می تواند متقاضی سرپرستی را ملزم به تملیک بخشی از اموال یا حقوق خود به کودک کند. تشخیص نوع و میزان مال با دادگاه است. این شرط با هدف تضمین آینده مالی کودک و جبران عدم ارث بری او از سرپرستان وضع شده است، اگرچه دادگاه در شرایط خاص می تواند از اجرای آن صرف نظر کند.

در صورت طلاق زوجین سرپرست، تکلیف حضانت فرزندخوانده چه می شود؟

حضانت فرزندخوانده پس از طلاق زوجین سرپرست، مانند فرزند طبیعی، با رعایت مصلحت عالیه کودک و توسط دادگاه خانواده تعیین می شود. دادگاه با در نظر گرفتن شرایط هر یک از سرپرستان و نیازهای کودک، تصمیم گیری می کند.