ماسولوس Mausolus

در میان شگفتی های دنیای باستان برخی سازه ها نه تنها نمادی از قدرت و ثروت حاکمان بودند بلکه اوج هنر و معماری زمان خود را به نمایش می گذاشتند. آرامگاه ماسولوس در هالیکارناسوس یکی از این شاهکارهای بی بدیل بود که به دلیل عظمت و زیبایی خیره کننده در فهرست عجایب هفتگانه جهان باستان جای گرفت. امروزه بقایای این بنای تاریخی در شهر بدروم ترکیه یادآور دوران باشکوه ساتراپ های هخامنشی و شکوه از دست رفته هالیکارناسوس باستانی است. در این مطلب به بررسی این مقبره شگفت انگیز و تاریخچه آن می پردازیم.

ماسولوس چه کسی بود

ماسولوس که نامش به معنای «بسیار خوشبخت» است یکی از حاکمان نیمه مستقل منطقه کاریا در جنوب غربی آناتولی (ترکیه امروزی) در قرن چهارم پیش از میلاد بود. او پسر هکاتومنوس بنیان گذار سلسله هکاتومنید بود که پس از مرگ تیسافرن ساتراپ ایرانی توسط شاهنشاه هخامنشی به این مقام منصوب شد. ماسولوس در سال ۳۷۷ پیش از میلاد جانشین پدرش شد و حکومت خود را تحت لوای شاهنشاهی هخامنشی آغاز کرد اما عملاً با استقلال نسبی بر قلمرو خود فرمان می راند.

تندیس ماسولوس | ساتراپ هخامنشی

مجسمه ای که امروزه به عنوان تندیس ماسولوس شناخته می شود و در موزه بریتانیا نگهداری می شود او را در لباس و هیبتی باشکوه نشان می دهد که ترکیبی از سنت های یونانی و شرقی است. ماسولوس به عنوان یک ساتراپ هخامنشی وفاداری اسمی خود را به دربار ایران حفظ می کرد اما در عمل سیاست های توسعه طلبانه و مستقل خود را دنبال می کرد. او در شورش بزرگ ساتراپ ها علیه اردشیر دوم شرکت داشت و توانست قلمرو خود را گسترش دهد.

آرتمیس اولین زن دریاسالار تاریخ

این هدینگ به آرتمیس اول کاریایی ملکه هالیکارناسوس در اوایل قرن پنجم پیش از میلاد اشاره دارد که در نبرد سالامیس در کنار خشایارشا جنگید و شجاعت او مورد تحسین پادشاه هخامنشی قرار گرفت. با این حال آرتمیس دوم خواهر و همسر ماسولوس فردی متفاوت است. او پس از مرگ ماسولوس در سال ۳۵۳ پیش از میلاد حکومت کاریا را بر عهده گرفت و به دلیل غم و اندوه فراوانش برای همسر دستور ساخت مقبره ای عظیم و بی نظیر را برای او صادر کرد که بعدها به نام خود ماسولوس شهرت یافت.

ماسولوم یا مقبره ماسولوس

ماسولوم (Mausoleum) نامی است که از نام ماسولوس گرفته شده و امروزه به هر مقبره بزرگ و باشکوهی اطلاق می شود. آرامگاه هالیکارناسوس به دستور آرتمیس دوم و برای جاودانه ساختن یاد ماسولوس ساخته شد. این بنا نه تنها محل دفن ماسولوس و احتمالاً آرتمیس و دیگر اعضای خاندان هکاتومنید بود بلکه نمادی از قدرت و ثروت این سلسله و مرکزیت شهر هالیکارناسوس به شمار می رفت. موقعیت آن در مرکز شهر و ارتباطش با آگورا (میدان عمومی) نشان دهنده اهمیت آن در زندگی شهری بود.

ماسولوس و هالیکارناسوس

ماسولوس در حدود سال ۳۷۰ پیش از میلاد شهر هالیکارناسوس را به عنوان پایتخت جدید قلمرو خود انتخاب کرد. پیش از آن پایتخت کاریا در شهر میلاس قرار داشت. ماسولوس با انتقال پایتخت به هالیکارناسوس این شهر را به مرکزی بزرگ و باشکوه تبدیل کرد. او پروژه های ساختمانی وسیعی را در هالیکارناسوس به اجرا درآورد که شامل ساخت بندر جدید کاخ ها معابد و گسترش شهر می شد. این اقدامات زیربنایی به رونق تجارت و افزایش ثروت منطقه کاریا کمک شایانی کرد.

آشنایی با شهر بدروم (هالیکارناسوس)

هالیکارناسوس باستانی امروزه در محل شهر مدرن بدروم در سواحل جنوب غربی ترکیه قرار دارد. این شهر ساحلی زیبا و پر جنب و جوش یکی از مقاصد گردشگری محبوب در ترکیه است. بدروم بر روی ویرانه های شهر باستانی هالیکارناسوس بنا شده و هنوز هم بقایای آن دوران از جمله محل آرامگاه ماسولوس و تئاتر باستانی در این شهر قابل مشاهده است. بدروم همچنین محل تولد هرودوت مورخ مشهور یونانی است.

تاریخچه ساخت آرامگاه هالیکارناسوس

ساخت آرامگاه ماسولوس در زمان حیات خود او حدود سال ۳۶۷ پیش از میلاد آغاز شد. این پروژه بلندپروازانه نشان دهنده برنامه ریزی ماسولوس برای ساخت مقبره ای ابدی و باشکوه برای خود و خاندانش بود. پس از مرگ ماسولوس در سال ۳۵۳ پیش از میلاد همسر و خواهرش آرتمیس دوم ساخت بنا را ادامه داد. او مشهورترین هنرمندان و معماران یونانی آن زمان را برای تکمیل این اثر استخدام کرد تا مقبره ای بسازند که در تاریخ بی نظیر باشد.

بنای اولیه آرامگاه هالیکارناسوس

آرامگاه هالیکارناسوس بر روی یک پایه مستطیل شکل (پودیوم) از سنگ مرمر آناتولی و پنتلیک بنا شده بود. ابعاد این پایه حدود ۳۸ در ۳۲ متر بود. بر روی این پایه یک ردیف ستون قرار داشت که سقف هرمی شکل و پلکانی بنا را نگه می داشت. این بنا ترکیبی از سبک های معماری یونانی مصری و خاور نزدیک را به نمایش می گذاشت و با مجسمه ها و نقش برجسته های فراوان تزیین شده بود.

آرامگاه هالیکارناسوس چگونه ساخته شد؟

بر اساس نوشته های ویتروویوس مورخ و معمار رومی ساخت آرامگاه تحت نظارت معماران مشهوری چون پیدیوس پیرا و ساتیروس و با مشارکت مجسمه سازان برجسته ای مانند اسکوپاس بریاکسیس لئوخارس و تیموتئوس انجام شد. این هنرمندان با همکاری یکدیگر بنایی ساختند که به دلیل مقیاس عظیم زیبایی معماری و غنای تزیینات مجسمه سازی به سرعت شهرت یافت و به عنوان یکی از عجایب هفتگانه شناخته شد. ساخت بنا احتمالاً حدود سال ۳۵۰ پیش از میلاد به پایان رسید.

معماری و ساخت مقبره ماسولوس

معماری آرامگاه ماسولوس شامل سه بخش اصلی بود: یک پایه مستطیل شکل بخش میانی شامل ۳۶ ستون یونی و یک سقف هرمی شکل با ۲۴ پله. ارتفاع کلی بنا حدود ۴۵ متر تخمین زده می شود. بنا از سنگ مرمر ساخته شده بود و با نقوش برجسته و مجسمه هایی در مقیاس های مختلف تزیین شده بود. این تزیینات شامل صحنه های نبرد (مانند آمازون ماکی) ارابه ها و پیکره های انسان و حیوان بود که هنر برجسته مجسمه سازی یونانی را به نمایش می گذاشت.

ویرانی آرامگاه هالیکارناسوس

آرامگاه هالیکارناسوس برای قرن ها پابرجا ماند و در برابر چندین زلزله مقاومت کرد. با این حال در نهایت در اثر عوامل طبیعی و انسانی تخریب شد. ویرانی اصلی بنا احتمالاً در اثر یک یا چند زلزله شدید در قرون وسطی شاید حدود قرن سیزدهم میلادی رخ داد که باعث فروریختن بخش های بالایی آن شد. با گذشت زمان بنا به تدریج به مخروبه تبدیل شد.

علت ویرانی مقبره هالیکارناسوس بدروم

علت اصلی ویرانی نهایی آرامگاه زلزله های مکرر در منطقه بود که به مرور زمان به ساختار بنا آسیب رساند. پس از آنکه بنا در اثر زلزله آسیب جدی دید و بخشی از آن فروریخت مواد و مصالح آن مورد استفاده قرار گرفت. در قرن پانزدهم میلادی زمانی که شوالیه های سنت جان (صلیبیان) برای ساخت قلعه بدروم به مصالح نیاز داشتند از سنگ های باقی مانده آرامگاه استفاده کردند و بدین ترتیب بخش های باقی مانده نیز از بین رفت.

نابودی آرامگاه توسط صلیبیان

در سال ۱۴۹۴ میلادی شوالیه های سنت جان که قلعه بدروم را در نزدیکی محل آرامگاه ساخته بودند شروع به استفاده از سنگ های مرمر و دیگر مصالح آرامگاه برای استحکام بخشیدن به قلعه خود کردند. آن ها سنگ های عظیم پایه ستون ها و حتی قطعات مجسمه ها را برای ساخت دیوارهای قلعه به کار بردند. این اقدام عملاً منجر به نابودی کامل بقایای قابل توجه آرامگاه شد و آن را به تلی از سنگ و آوار تبدیل کرد.

مجسمه های باقی مانده در ماسولوس بعد از زلزله مخرب

پس از زلزله های اولیه که باعث فروریختن بخش های اصلی بنا شد برخی از مجسمه ها و قطعات معماری در محل باقی ماندند. این قطعات شامل بخش هایی از نقوش برجسته تکه های ستون ها و احتمالاً برخی از مجسمه هایی بود که از ارتفاع پایین تر فروریخته بودند یا در اثر آوار مدفون شده بودند. این بقایا تا زمان استفاده صلیبیان از مصالح بنا در محل باقی بودند.

کشف بقایای آرامگاه توسط چارلز نیوتون (Charles Newton)

در اواسط قرن نوزدهم میلادی باستان شناس بریتانیایی چارلز توماس نیوتون با حمایت موزه بریتانیا حفاری هایی را در محل هالیکارناسوس باستانی (بدروم) آغاز کرد. او موفق شد بقایای پایه آرامگاه ماسولوس و بسیاری از قطعات معماری و مجسمه های آن را کشف کند. این کشفیات اطلاعات ارزشمندی درباره ابعاد ساختار و تزیینات این بنای شگفت انگیز ارائه داد.

مجسمه های مقبره ماسولوس در موزه بریتانیا

بسیاری از مهم ترین و سالم ترین قطعات کشف شده توسط چارلز نیوتون از جمله بخش هایی از نقوش برجسته مجسمه های بزرگ و قطعات ارابه بالای هرم به موزه بریتانیا در لندن منتقل شدند. امروزه این مجموعه ارزشمند در بخش مخصوصی در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده و بازدیدکنندگان می توانند شکوه از دست رفته آرامگاه ماسولوس را از طریق این آثار مشاهده کنند. این مجسمه ها نمونه های برجسته ای از هنر هلنیستی هستند.

مجسمه ارابه بالای هرم یکی از مجسمه های باقی مانده است

یکی از باشکوه ترین بخش های آرامگاه ماسولوس مجسمه یک ارابه چهار اسبه بود که بر فراز هرم سقف قرار داشت. این ارابه احتمالاً پیکره ای از ماسولوس یا ماسولوس و آرتمیس را حمل می کرد. قطعاتی از این مجسمه عظیم از جمله بخشی از چرخ ارابه و تکه هایی از اسب ها توسط چارلز نیوتون کشف شد و امروزه در موزه بریتانیا نگهداری می شود. این مجسمه توسط خود پیدیوس معمار اصلی بنا ساخته شده بود.

ماسولوس و عقاید نویسندگان باستان

نویسندگان و مورخان باستانی متعددی از جمله پلینی بزرگ و ویتروویوس به توصیف آرامگاه ماسولوس پرداخته اند. آن ها از عظمت زیبایی و هنر به کار رفته در ساخت آن تمجید کرده و نام معماران و مجسمه سازان آن را ذکر کرده اند. شهرت این بنا به حدی بود که انتیپاتر صیدایی آن را در فهرست اصلی عجایب هفتگانه جهان باستان قرار داد. توصیفات این نویسندگان باستان منبع اصلی اطلاعات ما درباره شکل ظاهری و سازندگان آرامگاه پیش از کشف بقایای آن بود.

بازدید از آرامگاه هالیکارناسوس

امروزه محل آرامگاه ماسولوس در بدروم ترکیه به عنوان یک سایت باستان شناسی قابل بازدید است. اگرچه بیشتر بنا تخریب شده و مجسمه ها به موزه بریتانیا منتقل شده اند اما بازدیدکنندگان می توانند بقایای پایه بنا برخی قطعات معماری و طرح کلی محل را مشاهده کنند. این سایت فرصتی برای تصور عظمت بنای اصلی و درک جایگاه آن در تاریخ و فرهنگ منطقه فراهم می کند.

نحوه دسترسی به آرامگاه هالیکارناسوس بدروم

محل آرامگاه ماسولوس در مرکز شهر بدروم ترکیه قرار دارد و دسترسی به آن آسان است. بازدیدکنندگان می توانند با پیاده روی از مرکز شهر یا استفاده از تاکسی و وسایل حمل و نقل عمومی به این سایت باستان شناسی برسند. این محل در نزدیکی قلعه بدروم و بندرگاه قرار دارد و بخشی از جاذبه های تاریخی و گردشگری شهر محسوب می شود.

آرامگاه هالیکارناسوس کجاست؟

آرامگاه هالیکارناسوس در شهر باستانی هالیکارناسوس قرار داشت که امروزه محل شهر مدرن بدروم در کشور ترکیه است. بقایای این آرامگاه به عنوان یک سایت باستان شناسی در مرکز شهر بدروم قابل بازدید است.

مجسمه های مقبره ماسولوس کجا نگهداری می شوند؟

بسیاری از مجسمه ها و قطعات مهم معماری آرامگاه ماسولوس که در حفاری های قرن نوزدهم کشف شدند امروزه در موزه بریتانیا در لندن نگهداری و به نمایش گذاشته شده اند.

چرا مقبره ماسولوس جزو عجایب هفتگانه بود؟

مقبره ماسولوس به دلیل عظمت بی نظیر زیبایی خیره کننده معماری و تزیینات مجسمه سازی باشکوهش که نتیجه همکاری برجسته ترین هنرمندان زمان بود به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان شناخته شد.

آرامگاه هالیکارناسوس توسط چه کسی ساخته شد؟

ساخت آرامگاه هالیکارناسوس به دستور آرتمیس دوم همسر و خواهر ماسولوس پس از مرگ او آغاز شد. این بنا توسط معماران و مجسمه سازان مشهوری مانند پیدیوس ساتیروس اسکوپاس بریاکسیس لئوخارس و تیموتئوس ساخته شد.

آرامگاه ماسولوس در چه سالی ساخته شد؟

ساخت آرامگاه ماسولوس حدود سال ۳۶۷ پیش از میلاد آغاز شد و پس از مرگ ماسولوس توسط همسرش ادامه یافت. این بنا احتمالاً حدود سال ۳۵۰ پیش از میلاد یعنی حدود سه سال پس از مرگ ماسولوس تکمیل شده است.