نقش آفرینی ایران در تدوین 12 استاندارد بین المللی نانویی/نانو بر اساس چه الگویی تایید می شود؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری سقف شیبدار، اخذ استانداردهای بین المللی، منطقه ای و مشارکت در فرآیند تدوین استانداردهای بین المللی و پروتکل های جهانی از مهمترین الزامات تجاری سازی فناوری نانو و ورود به بازارهای جهانی می شود. کشورها با مشارکت در فرآیند تدوین استانداردهای بین المللی می توانند طرح های اولویت دار ملی شان را در سطح جهانی مطرح و ضمن تدوین استاندارد، برای کالاهای خود به بازار بین المللی ورود پیدا کنند.

تاکنون 106 استاندارد در بخش های مختلف نانو در ایزو منتشر شده که ستاد فناور نانو ایران با استفاده از توان ملی و ظرفیت متخصصان، اساتید و فناوران داخل کشور توانسته است 12 استاندارد بین المللی در موضوعات مختلف مانند نانوذرات، نانوالیاف، بسته بندی های مواد غذایی، منسوجات آنتی باکتریال، نانوپوشش ها و … را تدوین کند.

بر اساس آخرین آمار پس از آمریکا، ژاپن، انگلستان و کره جنوبی، ایران پنجمین فعال اعضای ایزو قرار گرفته  است.

فناوری نانو از جمله فناوری هایی است که برای بقا در بازار داخلی و بین المللی نیازمند تدوین و تالیف استاندارد های مختلف است. بیش از 7 سال است که ایران به عضویت کمیته فنی استاندارد فناوری نانو ایزو (229 (ISO/TC ) درآمده است.

در این کمیته 36 کشور عضو اصلی و 18 کشور عضو ناظر هستند. کشور های عضو کمیته های فنی در مراحل مختلف تدوین استاندارد نظرات تخصصی مختلفی را برای تکمیل و توسعه استاندارد ارایه می کنند. تدوین استاندارد های بین المللی معمولا 3 تا 4 سال زمان می برند.

ایران طی سال های گذشته توانسته است 12 استاندارد مورد تایید این کمیته در حوزه نانو را تدوین کند. از سال 1402 نیز تدوین دو استاندارد بین المللی ایران را آغاز کرده است. در این گزارش قصد داریم استاندارد هایی که توسط ایران به کمیته فنی استاندارد فناوری نانو ایزو (ISO/TC229) تدوین و به تایید رسیده است را معرفی کنیم.

استاندارد اول؛ حوزه فیلتر های نانویی

فیلتر های نانویی بهبودیافته با نانوالیاف شامل محصولاتی مانند فیلترنیروگاهی، فیلتر خوردو های سنگین و سبک و ماسک های تنفسی نانویی هستند؛ محصولاتی که با استفاده از فناوری نانو کلاس جدیدی از فیلتر ها ارایه شده اند و چند سالی است در کشور تولید می شود.

همچنین برای تبدیل فیلتر های معمولی به فیلتر های نانویی یک سری ویژگی ها و خواصی مطرح می شود که باید مورد بررسی قرار گیرند. از اینرو «استاندارد فیتر های نانویی تدوین شد تا محصولات تولید شده شرکت ها براساس آن استاندارد مورد ارزیابی قرار گیرند.

استاندارد دوم؛ نانوذرات خاک رس

ویژگی های نانوکلی یا نانوذرات خاک رس، دومین استاندارد تدوین شده از سوی ایران است؛ در این استاندارد مهمترین پارامتر ها و ویژگی های نانوکلی با توجه به کاربرد های آن و روش های اندازه گیری این پارامتر ها ارایه شده است.

استاندارد سوم؛ شاخص های فناوری و نوآوری نانو

استاندارد پیشنهادی سوم ایران با عنوان «تعاریف مرتبط با شاخص های علم، فناوری و نوآوری نانو» تصویب شد. این استاندارد در مورد شاخص های ارزیابی فناوری نانو در سطح بین المللی است. در این استاندارد واژه هایی مانند محصول نانو، شرکت نانو، بازار فناوری نانو، تجهیزات نانو و… تعریف شده اند؛ با این استاندارد می توان اثرات اقتصادی، حجم بازار فناوری نانو، تعداد شرکت ها و محصولات را ارزیابی کرد.

استاندارد چهارم؛ سمیت نانو مواد در دریاچه های آب شور

چهارمین استاندارد پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران با عنوان «ارزیابی سمیت نانو مواد در دریاچه های آب شور با استفاده از ناپلی آرتمیا» توسط سازمان بین المللی استاندارد (ISO) تصویب شد.

کمیته استانداردسازی فناوری نانوی ایران با نگاه به محصولات داخلی و با هدف افزایش توان صادراتی محصولات ایرانی، چهارمین استاندارد بین المللی ایزو در حوزه فناوری نانو را با عنوان ISO/TS20787:2017 به ثبت رساند؛ استانداردی که پیرامون بحث سمیت نانو مواد در دریاچه های آب شور با استفاده از ناپلی آرتمیا با مسیولیت ایران و با همکاری کره جنوبی تدوین شد.

در این استاندارد، شیوه جدیدی برای سنجش اثر نانومواد بر روی محیط زیست با استفاده از یک گونه سخت پوست ساکن دریاچه های آب شور به نام آرتمیا (Artemia) ارایه شده است.

استاندارد پنجم؛ نانومواد خاک رس

استاندارد بین المللی تدوین شده پنجم در زمینه نانومواد خاک رس (Clay Nanomaterial) با عنوان «فناوری نانو- نانومواد خاک رس- ویژگی ها و روش های آزمون» است؛ استانداردی که پس از 4 سال تلاش و پیگیری های مستمر متخصصان کشورمان منتشر شد.

امروزه نانومواد خاک رس از اهمیت ویژه ای در صنعت و فناوری برخوردار است. این نانو مواد کاربرد های فراوانی در صنایع مختلف پزشکی و دارویی، بسته بندی، رنگ و پوشش، خودرو، لاستیک ها و کامپوزیت های پلیمری دارند و استفاده از آن در محصولات باعث بهبود ویژگی ها و خواصی از قبیل استحکام و خواص مکانیکی، پایداری حرارتی، مقاومت شیمیایی و مقاومت در برابر نفوذ گاز ها می شود.

این استاندارد به پارامتر های متعدد و کاربردی این دسته از نانومواد و روش اندازه گیری آنها می پردازد که در دادوستد های بین المللی می تواند به عنوان استاندارد پایه مورد ارجاع و بهره برداری قرار گیرد.

استاندارد ششم؛ نانو فیلتر های هوا

ششمین استاندارد بین المللی حوزه نانو در حوزه نانوفیلتر های هوای بهبود یافته با استفاده از نانو الیاف شامل فیلتر نیروگاهی، فیلتر خودرو های سنگین و سبک است. فیلتر هایی که باعث بهبود خواص این فیلتر ها نسبت به فیلتر های غیرنانویی مشابه آنها می شود.

اکنون این فیلتر ها در مقیاس بالا در کشور تولید می شوند و صادرات نیز دارند؛ شرکت های معدودی در دنیا دارای فناوری تولید نانوفیلتر ها هستند و فناوری تولید نانوماسک های تنفسی مانند ماسک های 95N و 99N تقریبا مشابه فناوری تولید نانوفیلتر های هوا است.

در این استاندارد مهم ترین ویژگی ها و پارامتر های نانویی تاثیرگذار به روی کارایی و خواص فیلتر ها بیان شده و روش های اندازه گیری آنها آمده است.

استاندارد هفتم؛ بسته بندی غذایی

هفتمین استاندارد بین المللی تدوین شده در زمینه بسته بندی های غذایی پلیمری با عنوان «فناوری نانو- فیلم های نانوکامپوزیتی پلیمری برای بسته بندی غذایی با خواص نفوذناپذیری- تعیین مشخصه ها و روش های اندازه گیری» است.

این استاندارد به ویژگی های نفوذناپذیری از جمله انتقال بخار آب و گاز (اکسیژن) و گذردهی نور مریی و ماورای بنفش در فیلم های پلیمری نانوکامپوزیتی می پردازد که به منظور بهبود بسته بندی های غذایی اندازه گیری می شود. همچنین این استاندارد روش های اندازه گیری مرتبط را توصیف می کند.

بازار بسته بندی های غذایی مبتنی بر فناوری نانو به دلیل ویژگی های بهبود یافته شان از قبیل افزایش ماندگاری مواد غذایی و کاهش ضایعات رونق بیشتری پیدا کرده است. قطعا حضور نانوذرات در بستر پلی اتیلن، پلی پروپیلن، پلی آمید و پلی استر در این بسته بندی ها می تواند ویژگی های مختلفی را در فیلم های پلیمری از قبیل خواص نفوذناپذیری در برابر گاز و بخار آب، گذردهی نور مریی و ماورای بنفش، خواص حرارتی و استحکام مکانیکی بهبود دهد.

استاندارد هشتم؛ اثر نانو مواد بر پرویین ها

هشتمین استاندارد بین المللی تدوین شده در زمینه اثر نانو مواد در پروتیین ها با عنوان «فناوری نانو- ارزیابی ساختار ثانویه پروتیین در زمان برهم کنش با نانو مواد با استفاده از رنگ تابی دورانی ماورای بنفش» است.

این استاندارد بین المللی، پروتکل های اندازه گیری و شرایط آزمونی را مشخص می کند که به وسیله آنها تغییرات ایجاد شده در ساختار ثانویه پروتیین ناشی از برهم کنش آن با نانو مواد با استفاده از طیف نگاری رنگ تابی دورانی ماورای بنفش تعیین می شود. این استاندارد برای تعیین مشخصات تغییرات صورت بندی در پروتیین های بی نظم قابل استفاده نیست.

استاندارد نهم؛ عملکرد ضد باکتری منسوجات حاوی نانو

نهمین استاندارد بین المللی تدوین شده با سرپرستی ایران در حوزه فناوری نانو با عنوان «فناوری نانو-ارزیابی عملکرد ضد باکتری منسوجات حاوی نانو مواد ساخته شده» تدوین شد.

این استاندارد بین المللی، روش ارزیابی عملکرد ضد باکتری در منسوجات حاوی نانومواد ساخته شده (فلزی یا اکسید فلزی) را توصیف می کند.

منسوجات در این استاندارد شامل پارچه، نخ و الیافی است که در آنها نانومواد ساخته شده در طی فرایند تولید یا پرداخت به کار می روند. به علاوه این استاندارد پروتکل های مورد نیاز برای تعیین کمی نانومواد رهایش یافته از منسوج پس از شست و شو یا مواجهه با عرق مصنوعی بدن انسان را مشخص می کند. این استاندارد روش ارزیابی عملکرد های ضد باکتری، ضد قارچ و ضد بو را دربر می گیرد.

استاندارد دهم؛ تعیین سمیت در نانواشیا

دهمین استاندارد بین المللی تدوین شده در حوزه فناوری نانو که توسط پژوهشگران ایرانی به کمیته فنی استاندارد فناوری نانو ایزو (ISO/TC 229) پیشنهاد شده و به تایید کمیته فنی رسیده «فناوری نانو – ارزیابی سمیت و درآشامش زیستی سوسپانسیون نانو اشیاء ساخته شده با استفاده از جاندار تک یاخته تتراهایمنا (Tetrahymena sp)» است.

استاندارد یازدهم؛ منسوجات حاوی نانومواد

یازدهمین استاندارد بین المللی تدوین شده با سرپرستی ایران در حوزه فناوری نانو با عنوان «فناوری نانو- منسوجات حاوی نانومواد-خواص ابر آبگریز و ارزیابی دوام» به شماره10818:2023  ISO/TS  است.

یکی از مهم ترین موانعی که بر رشد بازار منسوجات آبگریز حاوی نانومواد و نانوساختار ها تاثیر می گذارد، دوام آنها در شرایط مختلف محیطی و نحوه استفاده آنها است. از دیدگاه مصرف کننده، دوام منسوجات آبگریز و فوق آبگریز بسیار مهم است. اگر خواص فوق آبگریز بادوام نباشد، در کاربرد های طولانی مدت خواص خود را از دست می دهند. به طور کلی روش استاندارد بین المللی برای ارزیابی دوام فوق آبگریزی منسوجات و درجه بندی این ویژگی ها وجود نداشته است.

استاندارد بین المللی ISO/TS 10818:2023، ویژگی ها، عملکرد و دوام منسوجات ابر آبگریز حاوی نانومواد و نانوساختار ها را بر اساس شرایط استفاده (شست وشو، خشک کردن، اتو کردن، قرار گرفتن در معرض منابع نور و سایش) ارزیابی می کند. منسوجات ابرآبگریز به دلیل کاربرد های آن در پوشاک و لباس ای محافظ در صنعت، بهداشت و درمان اهمیت دارند.

استاندارد دوازدهم؛ پوشش ها و سطوح فوق آبگریز

دوازدهمین استاندارد بین المللی تدوین شده با سرپرستی ایران در حوزه فناوری نانو با عنوان «فناوری نانو- پوشش ها و سطوح فوق آبگریز؛ ویژگی ها و ارزیابی عملکرد» به شماره 10689:2023  ISO/TS است.

سطوح یا پوشش هایی که به سختی با آب خیس می شوند را می توان فوق آبگریز در نظر گرفت. روش های مختلفی برای تولید سطوح و پوشش های فوق آبگریز استفاده شده است.

سطوح و پوشش های فوق آبگریز به دلیل خواصی که دارند کاربرد های متعددی در صنایع مختلفی مانند صنایع خودروسازی، ساختمان، بهداشت و درمان، اپتیک و الکترونیک دارند. بازار سطوح و پوشش های فوق آبگریز برای سال 2020 حدود 1٫8 میلیارد دلار بوده است.

سطوح و پوشش های فوق آبگریز معمولا تحت شرایط کاری و محیطی متفاوتی قرار می گیرند، اما متاسفانه، با وجود بازار بزرگ، هیچ استانداردی برای ارزیابی دوام سطوح و پوشش های فوق آبگریز وجود نداشت.

هدف این استاندارد تعیین روش های ارزیابی عملکرد سطوح و پوشش های فوق آبگریز تحت شرایط کاری و محیط زیستی و آب و هوایی مختلف است. معیار های ارزیابی، مقایسه زاویه پیشروی، زاویه پسرفت و پسماند زاویه تماس نمونه ها قبل و بعد از قرار گرفتن در شرایط کاری و محیطی فوق الذکر است. همچنین این سند ارتباط بین طرف های علاقه مند را تسهیل می کند.