برای چک برگشتی چکار باید کرد

در صورتی که چک شما برگشت خورد، اولین قدم حیاتی مراجعه فوری به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت است. پس از آن، می توانید بر اساس نوع چک (قدیمی یا صیادی) و شرایط خود، یکی از مسیرهای قانونی پیگیری مانند اجراییه مستقیم، دادخواست حقوقی، اجرای ثبت یا شکایت کیفری را برای وصول وجه چک خود انتخاب کنید.

چک، به عنوان یکی از ابزارهای مهم در مبادلات مالی، نقش حیاتی در تسهیل معاملات تجاری ایفا می کند. این سند تجاری، متضمن تعهد صادرکننده به پرداخت مبلغ معین در تاریخ مشخص است. با این حال، در مواردی ممکن است دارنده چک با عدم پرداخت وجه آن مواجه شود که در این صورت، چک برگشتی نامیده می شود. مشکل چک برگشتی می تواند چالش های حقوقی و مالی متعددی را برای دریافت کننده آن ایجاد کند و نیاز به آگاهی دقیق از مراحل قانونی و روش های وصول دارد.

پیچیدگی های مرتبط با قوانین چک، به ویژه با ورود قانون جدید صدور چک (صیاد) در سال ۱۳۹۷، اهمیت داشتن یک راهنمای جامع و کاربردی را دوچندان کرده است. این مقاله با هدف ارائه اطلاعات فنی و مرحله به مرحله، برای تمامی افرادی که با این مشکل روبرو شده اند، تهیه شده است. از اقدامات اولیه و جمع آوری مدارک گرفته تا انتخاب بهترین روش های قانونی برای پیگیری و وصول وجه چک، تمامی جنبه ها به صورت دقیق، مستند و قابل فهم برای افراد مبتدی و همچنین ارائه اطلاعات عمیق و فنی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

اقدامات اولیه پس از برگشت خوردن چک

پس از اینکه متوجه شدید وجه چک شما پرداخت نشده است، انجام چند اقدام اولیه و فوری از اهمیت بالایی برخوردار است. این اقدامات نه تنها به شما کمک می کنند تا مستندات لازم برای پیگیری های قانونی بعدی را جمع آوری کنید، بلکه می توانند در برخی موارد، بدون نیاز به فرآیندهای پیچیده تر، منجر به وصول وجه چک شوند.

مراجعه به بانک و اخذ گواهی عدم پرداخت

حیاتی ترین گام پس از برگشت خوردن چک، مراجعه فوری به بانک محال علیه (بانکی که چک در آن صادر شده) و درخواست گواهی عدم پرداخت است. این گواهی که به آن برگشتی چک نیز گفته می شود، سندی رسمی از بانک است که عدم وجود موجودی یا کسری آن را تأیید می کند. در این گواهی، علت دقیق برگشت خوردن چک (مانند کسر موجودی، عدم تطابق امضا، مسدود بودن حساب و غیره) باید درج شود.

برای چک های صیادی، علاوه بر گواهی عدم پرداخت، بانک یک کد رهگیری نیز به شما ارائه می دهد که برای پیگیری های قانونی بعدی، به خصوص از طریق اجراییه مستقیم دادگاه، ضروری است. دریافت این کد را فراموش نکنید. همچنین، به یاد داشته باشید که برای حفظ جنبه کیفری چک، مهلت قانونی برای برگشت زدن چک وجود دارد؛ چک باید ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور آن به بانک ارائه شود. البته برای پیگیری حقوقی و ثبتی، این محدودیت زمانی وجود ندارد، اما اقدام به موقع همیشه توصیه می شود.

تماس با صادرکننده چک

گاهی اوقات، دلیل برگشت خوردن چک یک سوءتفاهم ساده یا مشکل موقتی در حساب صادرکننده است. یک تماس دوستانه و مسالمت آمیز با صادرکننده چک، می تواند راهگشا باشد. ممکن است صادرکننده مایل به پرداخت وجه به صورت نقدی، انتقال بانکی، یا حتی صدور یک چک جدید باشد. این روش، در صورت موفقیت، می تواند از اتلاف وقت و هزینه های دادرسی جلوگیری کند. در صورت توافق بر سر پرداخت، توصیه می شود هرگونه توافق جدید، به صورت مکتوب و با امضای طرفین ثبت شود تا از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری شود.

جمع آوری مدارک

برای هرگونه اقدام قانونی، جمع آوری و نگهداری دقیق مدارک ضروری است. این مدارک شامل موارد زیر است:

• اصل برگه چک برگشتی.
• گواهی عدم پرداخت (و کد رهگیری برای چک های صیادی) که از بانک دریافت کرده اید.
• هرگونه قرارداد، فاکتور، رسید یا مدرک دیگری که ارتباط معامله و صدور چک را اثبات می کند. این اسناد می توانند در مراحل دادرسی به عنوان دلایل و مستندات شما مورد استفاده قرار گیرند.

شناخت انواع چک و تفاوت ها در پیگیری

قبل از اقدام برای وصول چک برگشتی، بسیار مهم است که نوع چک خود را بشناسید، چرا که روش های پیگیری قانونی برای چک های قدیمی (غیرصیادی) و چک های جدید (صیادی) تفاوت های اساسی دارند. قانون جدید صدور چک که از سال ۱۳۹۷ اجرایی شد، تغییرات قابل توجهی در فرآیندها و اختیارات مربوط به چک های برگشتی ایجاد کرده است.

چک های قدیمی (غیر صیادی)

چک های قدیمی، آن دسته از چک هایی هستند که پیش از اجرایی شدن قانون جدید چک صادر شده اند و دارای مشخصات چک های صیادی نیستند. این چک ها عمدتاً با ثبت در سامانه صیاد صادر نمی شدند. پیگیری این نوع چک ها می تواند از سه طریق اصلی انجام شود:

• شکایت کیفری: در صورت وجود شرایط لازم، از جمله ارائه چک به بانک و شکایت ظرف مهلت های قانونی (ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور و ۶ ماه از تاریخ برگشت خوردن)، می توان از صادرکننده چک به دلیل صدور چک بلامحل، شکایت کیفری کرد. این روش می تواند فشار بیشتری بر صادرکننده وارد کند، اما وصول وجه به تنهایی از طریق این مسیر صورت نمی گیرد و نیاز به پیگیری حقوقی دارد.
• دادخواست حقوقی: دارنده چک می تواند با تقدیم دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک به دادگاه، علاوه بر اصل مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی را نیز مطالبه کند. این روش زمان بر است اما امکان مطالبه خسارات جانبی را فراهم می کند و علیه ظهرنویسان و ضامنان نیز قابل پیگیری است.
• اجرای ثبت: چک به عنوان یک سند لازم الاجرا شناخته می شود و می توان از طریق اداره ثبت اسناد و املاک برای وصول آن اقدام کرد. این روش معمولاً سریع تر از دادخواست حقوقی است، اما تنها علیه صادرکننده چک قابل اجراست و امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه وجود ندارد.

چک های صیادی (قانون جدید چک ۱۳۹۷)

چک های صیادی، بر اساس قانون جدید چک (مصوب ۱۳۹۷) و از طریق سامانه صیاد صادر می شوند. این چک ها دارای شناسه ۱۶ رقمی منحصربه فرد هستند و مشخصات صادرکننده و گیرنده، همچنین مبلغ و تاریخ چک باید در سامانه بانک مرکزی ثبت شود. ویژگی اصلی چک های صیادی که مزیت بزرگی محسوب می شود، امکان پیگیری سریع تر و کارآمدتر آنهاست.

مهم ترین روش پیگیری برای چک های صیادی، اجراییه مستقیم از طریق دادگاه است. در این روش، دارنده چک می تواند پس از دریافت گواهی عدم پرداخت و کد رهگیری از بانک، مستقیماً به دادگاه مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه کند. دادگاه بدون نیاز به تشکیل پرونده حقوقی طولانی و دادرسی ماهوی، اجراییه را صادر می کند و صادرکننده چک ۱۰ روز فرصت دارد تا وجه را پرداخت کند. این فرآیند سرعت بالایی دارد و امکان توقیف اموال، مسدودی حساب و حتی ممنوع الخروجی صادرکننده را فراهم می کند.

علاوه بر اجراییه مستقیم، چک های صیادی نیز مانند چک های قدیمی از طریق دادخواست حقوقی و اجرای ثبت قابل پیگیری هستند، اما با توجه به سرعت و کارایی اجراییه مستقیم، این روش معمولاً اولویت دارد. جنبه کیفری نیز با رعایت مهلت های قانونی برای چک های صیادی همچنان برقرار است.

وضعیت چک صیادی ثبت نشده

بر اساس قانون جدید چک، ثبت اطلاعات چک صیادی در سامانه صیاد الزامی است. اگر چکی به عنوان صیادی صادر شده باشد اما اطلاعات آن در سامانه ثبت نشده باشد، آن چک دیگر از مزایای قانون جدید بهره مند نخواهد شد و صرفاً به عنوان یک سند عادی تلقی می شود. در این حالت، پیگیری وصول وجه چک تنها از طریق دادخواست حقوقی مطالبه وجه سند عادی امکان پذیر است و دیگر نمی توان از روش های سریع مانند اجراییه مستقیم دادگاه یا حتی اجرای ثبت برای آن استفاده کرد. این موضوع اهمیت بسیار بالایی در معاملات با چک صیادی دارد و توصیه می شود همواره از ثبت صحیح و کامل اطلاعات چک در سامانه صیاد اطمینان حاصل کنید.

روش های قانونی پیگیری و وصول چک برگشتی

پس از انجام اقدامات اولیه و شناخت نوع چک خود، نوبت به انتخاب مسیر قانونی مناسب برای وصول وجه چک برگشتی می رسد. قوانین ایران برای پیگیری چک برگشتی، چهار مسیر اصلی را پیش بینی کرده اند که هر یک شرایط، مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب بهترین روش بستگی به نوع چک، شرایط پرونده و اهداف شما از پیگیری دارد.

پیگیری از طریق اجراییه مستقیم دادگاه (فقط برای چک های صیادی)

این روش، که یکی از مهم ترین دستاوردهای قانون جدید چک است، به دارندگان چک های صیادی امکان می دهد تا با سرعت بسیار بالاتری نسبت به روش های سنتی، وجه چک خود را وصول کنند. این مسیر، نیاز به دادرسی طولانی و پیچیده را از بین می برد.

شرایط صدور اجراییه مستقیم (ماده ۲۳ قانون صدور چک)

برای اینکه بتوانید از طریق اجراییه مستقیم دادگاه اقدام کنید، چک صیادی شما باید دارای شرایط زیر باشد:

• چک نباید سفید امضا باشد؛ یعنی تمام اطلاعات اصلی آن (مبلغ، تاریخ، نام گیرنده) باید توسط صادرکننده تکمیل شده باشد.
• متن چک نباید مشروط به انجام عملی باشد.
• چک نباید به عنوان تضمین یا وثیقه قرارداد صادر شده باشد.
• چک نباید به شرطی وابسته باشد، به عنوان مثال، نباید قید شده باشد که وصول آن منوط به تحقق شرط خاصی است.
• چک باید دارای تاریخ معتبر باشد و ثابت نشود که بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ آن به صورت غیرقانونی درج شده است.

در صورتی که هر یک از این شرایط وجود نداشته باشد، دادگاه از صدور اجراییه مستقیم خودداری کرده و دارنده چک باید از طریق دادخواست حقوقی اقدام کند.

مراحل گام به گام پیگیری اجراییه مستقیم

1. دریافت گواهی عدم پرداخت و کد رهگیری: پس از برگشت خوردن چک از بانک، حتماً گواهی عدم پرداخت را به همراه کد رهگیری ۱۶ رقمی صیادی از بانک دریافت کنید.
2. ثبت درخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: با در دست داشتن اصل چک و گواهی عدم پرداخت (به همراه کد رهگیری)، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه مستقیم را ثبت کنید.
3. بررسی مدارک توسط دادگاه و صدور اجراییه: دادگاه پس از بررسی مدارک و اطمینان از وجود شرایط لازم، بدون نیاز به تشکیل جلسه دادرسی، اجراییه را صادر می کند.
4. ابلاغ به صادرکننده و مهلت پرداخت: اجراییه به صادرکننده چک ابلاغ می شود و او ۱۰ روز فرصت دارد تا وجه چک را پرداخت کند.

مزایا و معایب اجراییه مستقیم

مزایا: سرعت بالا، عدم نیاز به تشکیل پرونده حقوقی طولانی و دادرسی، اعمال فشار فوری بر صادرکننده.
معایب: فقط برای چک های صیادی با شرایط خاص قابل استفاده است و برای چک های مشروط، تضمینی یا بدون تاریخ کاربرد ندارد.

اقدامات پس از صدور اجراییه

اگر صادرکننده چک ظرف ۱۰ روز از ابلاغ اجراییه، وجه را پرداخت نکند، دارنده چک می تواند اقدامات اجرایی زیر را از طریق واحد اجرای احکام دادگستری پیگیری کند:

• توقیف اموال: توقیف اموال منقول و غیرمنقول صادرکننده چک.
• مسدودی حساب: مسدود کردن تمامی حساب های بانکی صادرکننده و توقیف وجوه موجود.
• ممنوع الخروجی: درخواست ممنوع الخروجی صادرکننده چک برای اعمال فشار بیشتر.
• جلب: در صورتی که هیچ مالی از صادرکننده یافت نشود، می توان درخواست جلب او را مطرح کرد.

پیگیری از طریق دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک

روش حقوقی، یک راهکار جامع و فراگیر برای وصول چک برگشتی است که برای تمامی انواع چک ها (قدیمی و صیادی) و در هر شرایطی قابل استفاده است، حتی اگر شرایط لازم برای اجراییه مستقیم یا شکایت کیفری فراهم نباشد.

شرایط و موارد استفاده از دادخواست حقوقی

این روش برای موارد زیر مناسب است:

• چک های قدیمی که جنبه کیفری آنها از بین رفته است.
• چک های صیادی که فاقد شرایط صدور اجراییه مستقیم هستند (مثل چک تضمین، چک مشروط، یا چک های سفید امضا).
• امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه (جریمه دیرکرد پرداخت) و تمامی هزینه های دادرسی.
• امکان پیگیری علیه ظهرنویسان (افرادی که چک را پشت نویسی کرده اند) و ضامنان چک، علاوه بر صادرکننده.

مراحل گام به گام دادخواست حقوقی

1. تنظیم دادخواست: از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواستی با عنوان مطالبه وجه چک علیه صادرکننده، ظهرنویسان و ضامنان (در صورت وجود) تنظیم کنید. در دادخواست می توانید درخواست صدور قرار تأمین خواسته برای توقیف فوری اموال بدهکار را نیز مطرح کنید.
2. ارجاع به دادگاه صالح: دادخواست به دادگاه عمومی حقوقی صالح (محل اقامت خوانده، محل صدور چک یا محل بانک) ارجاع داده می شود.
3. روند دادرسی و صدور رأی: دادگاه پس از بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات طرفین، اقدام به صدور رأی می کند. این فرآیند ممکن است زمان بر باشد و شامل جلسات متعدد و تبادل لوایح باشد.
4. صدور اجراییه پس از قطعی شدن حکم: پس از قطعی شدن رأی دادگاه و صدور حکم به نفع دارنده چک، می توان درخواست صدور اجراییه برای وصول مبلغ و خسارات را از واحد اجرای احکام دادگستری مطرح کرد.

مزایا و معایب دادخواست حقوقی

مزایا: جامعیت بالا، امکان مطالبه کلیه خسارات (تأخیر تأدیه، دادرسی)، قابلیت پیگیری از ظهرنویسان و ضامنان، قابل استفاده برای تمامی انواع چک ها.
معایب: زمان بر بودن فرآیند دادرسی و پیچیدگی های حقوقی آن نسبت به اجراییه مستقیم.

پیگیری از طریق اجرای ثبت اسناد و املاک

این روش به دلیل اینکه چک یک سند لازم الاجرا محسوب می شود، امکان پذیر است. اجرای ثبت می تواند راهی نسبتاً سریع تر از دادخواست حقوقی باشد، اما محدودیت هایی نیز دارد.

شرایط و موارد استفاده از اجرای ثبت

این روش در شرایط زیر قابل استفاده است:

• چک های صادره بر عهده بانک های داخلی.
• فقط علیه صادرکننده چک قابل اجراست و نمی توان علیه ظهرنویسان یا ضامنان اقدام کرد.

مراحل گام به گام اجرای ثبت

1. اخذ گواهی عدم پرداخت: ابتدا از بانک گواهی عدم پرداخت را دریافت کنید.
2. مراجعه به اداره ثبت: به اداره ثبت اسناد و املاک محل مراجعه کرده و فرم مخصوص صدور اجراییه چک برگشتی را تکمیل کنید. اصل چک و گواهی عدم پرداخت را ضمیمه کنید.
3. پرداخت هزینه اجراییه: دارنده چک باید ۵ درصد از کل مبلغ چک را به عنوان هزینه اجراییه به اداره ثبت پرداخت کند.
4. ابلاغ اجراییه و مهلت پرداخت: اجراییه به صادرکننده چک ابلاغ شده و ۱۰ روز فرصت داده می شود تا وجه را پرداخت کند.
5. توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت، می توان درخواست توقیف اموال صادرکننده را مطرح کرد. نکته مهم این است که در این روش، تنها اموالی که دارای سند رسمی هستند (مانند ملک ثبت شده یا خودرو) قابل توقیف می باشند و امکان توقیف اموال غیررسمی مانند وجه نقد در حساب بانکی یا اموال منقول بدون سند رسمی وجود ندارد.

مزایا و معایب اجرای ثبت

مزایا: سرعت نسبی بالا نسبت به دادخواست حقوقی، عدم نیاز به دادرسی قضایی.
معایب: محدودیت در توقیف اموال (فقط اموال دارای سند رسمی)، عدم امکان پیگیری از ظهرنویسان و ضامنان، عدم امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه.

پیگیری از طریق شکایت کیفری (جنبه جزایی)

شکایت کیفری، جنبه مجازات صادرکننده چک بلامحل را در پی دارد و می تواند فشار قابل توجهی بر او وارد کند. اما برای حفظ جنبه کیفری، رعایت مهلت های قانونی و شرایط خاص الزامی است.

شرایط حفظ جنبه کیفری

برای اینکه چک شما دارای جنبه کیفری باشد و بتوانید از طریق شکایت کیفری اقدام کنید، باید شرایط زیر را رعایت کنید:

• ارائه چک به بانک: چک باید ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور آن به بانک ارائه شده و برگشت خورده باشد.
• شکایت کیفری: شکواییه کیفری باید ظرف ۶ ماه از تاریخ اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک، به مراجع قضایی (دادسرا) تقدیم شود.
• نوع چک: چک نباید مشروط، تضمینی (مثل چک تضمین حسن انجام کار)، سفید امضا، بابت ربا، یا بدون تاریخ باشد.

در صورت عدم رعایت هر یک از این مهلت ها یا وجود هر یک از شرایط ذکر شده، چک فاقد جنبه کیفری خواهد بود و تنها از طریق حقوقی یا ثبتی قابل پیگیری است.

مراحل گام به گام شکایت کیفری

1. تنظیم شکواییه: شکواییه ای با عنوان صدور چک بلامحل در یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تنظیم و به دادسرا تقدیم کنید.
2. تحقیقات مقدماتی: دادسرا به موضوع رسیدگی کرده و در صورت احراز جرم، کیفرخواست صادر می کند.
3. روند دادرسی و صدور حکم: پرونده به دادگاه کیفری ارجاع شده و پس از دادرسی، حکم صادر می شود. مجازات صدور چک بلامحل می تواند شامل حبس، محرومیت از داشتن دسته چک و سایر محدودیت های بانکی باشد.

مزایا و معایب شکایت کیفری

مزایا: اعمال فشار قوی تر بر صادرکننده به دلیل مجازات کیفری (حبس و محرومیت)، که می تواند او را به پرداخت وجه وادار کند.
معایب: زمان بر بودن، دارای مرور زمان (مهلت های ۶ ماهه)، و مهم تر اینکه به خودی خود منجر به وصول وجه چک نمی شود؛ برای وصول مبلغ، باید در کنار شکایت کیفری، دعوای حقوقی نیز مطرح شود. همچنین، در صورت رضایت دارنده چک، جنبه کیفری پرونده از بین می رود.

چک های فاقد جنبه کیفری

علاوه بر مواردی که در بالا ذکر شد (چک مشروط، تضمینی، سفید امضا، بابت ربا، بدون تاریخ)، چک هایی که تاریخ آن ها پس از تاریخ تنظیم چک باشد (چک وعده دار)، چک هایی که در خارج از کشور صادر شده اند، و چک هایی که برای آن ها دستور عدم پرداخت صادر شده اما علت آن به مراجع قانونی اعلام نشده باشد، نیز فاقد جنبه کیفری هستند.

بر اساس قانون جدید چک، بسیاری از چک های صیادی دارای ضمانت اجرایی قوی تری هستند و می توانند از طریق اجراییه مستقیم دادگاه با سرعت بالاتری وصول شوند. این امر، گام مهمی در کاهش پرونده های مربوط به چک برگشتی در دادگاه ها محسوب می شود.

مقایسه و انتخاب بهترین روش پیگیری

انتخاب بهترین روش برای پیگیری چک برگشتی، یک تصمیم استراتژیک است که باید با توجه به شرایط خاص چک و وضعیت صادرکننده آن صورت گیرد. هر یک از روش های حقوقی، کیفری، ثبتی و اجراییه مستقیم دادگاه، ویژگی های منحصربه فرد خود را دارند. در ادامه به مقایسه جامع این روش ها و توصیه هایی بر اساس سناریوهای مختلف می پردازیم.

جدول مقایسه جامع روش های وصول چک برگشتی

در این جدول، مهم ترین جنبه های هر یک از روش های قانونی برای پیگیری چک برگشتی مقایسه شده اند تا درک بهتری از تفاوت های آن ها حاصل شود:

ویژگی	اجراییه مستقیم دادگاه (فقط صیادی)	دادخواست حقوقی	اجرای ثبت	شکایت کیفری
سرعت پیگیری	بسیار بالا	پایین (زمان بر)	متوسط	متوسط (دادرسی طولانی)
امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه	خیر (فقط اصل مبلغ)	بله	خیر (فقط اصل مبلغ)	خیر (فقط اصل مبلغ)
پیگیری از ظهرنویس/ضامن	خیر (فقط صادرکننده)	بله	خیر (فقط صادرکننده)	خیر (فقط صادرکننده)
نوع چک قابل پیگیری	فقط صیادی (با شرایط خاص)	همه انواع چک (صیادی و قدیمی)	همه انواع چک (صیادی و قدیمی)	همه انواع چک (با شرایط خاص)
نوع اموال قابل توقیف	منقول و غیرمنقول (شامل حساب بانکی)	منقول و غیرمنقول (شامل حساب بانکی)	فقط اموال دارای سند رسمی	فقط مجازات کیفری، برای وصول وجه نیاز به حقوقی است
اعمال مجازات (حبس/محرومیت)	ممنوعیت های بانکی و ممنوع الخروجی	خیر	خیر	بله (در صورت احراز جرم)
نیاز به وکیل	توصیه می شود	بسیار توصیه می شود	توصیه می شود	بسیار توصیه می شود
هزینه	کمتر از حقوقی	بالا (درصد از خواسته)	متوسط (۵ درصد مبلغ چک)	متوسط

توصیه ها بر اساس شرایط مختلف

برای انتخاب بهترین روش، نکات زیر را در نظر داشته باشید:

• برای چک صیادی معتبر و بدون مشکل: اگر چک صیادی شما همه شرایط ماده ۲۳ قانون صدور چک را داراست (یعنی مشروط، تضمینی، سفید امضا و غیره نیست)، بهترین و سریع ترین راهکار، استفاده از اجراییه مستقیم دادگاه است. این روش در کمترین زمان، امکان توقیف اموال و مسدودی حساب را فراهم می کند.
• برای مطالبه خسارت و پیگیری از ظهرنویس/ضامن: اگر علاوه بر اصل مبلغ چک، قصد دارید خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی را نیز مطالبه کنید، یا اگر چک توسط افراد دیگری (ظهرنویسان یا ضامنان) نیز تضمین شده است، دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک بهترین انتخاب است.
• برای اعمال فشار و مجازات صادرکننده: در صورتی که هدف اصلی شما اعمال فشار و مجازات صادرکننده (با رعایت مهلت های قانونی ۶ ماهه برای ارائه چک به بانک و ۶ ماهه برای شکایت کیفری) باشد، می توانید از طریق شکایت کیفری اقدام کنید. البته به یاد داشته باشید که برای وصول وجه، همچنان نیاز به پیگیری حقوقی خواهید داشت.
• هنگام عدم وجود اموال رسمی برای توقیف: اگر می دانید صادرکننده اموال رسمی زیادی ندارد اما وجوه نقدی در حساب های بانکی یا اموال منقول بدون سند رسمی دارد، اجراییه مستقیم دادگاه (برای چک صیادی) یا دادخواست حقوقی (برای هر دو نوع چک) گزینه های بهتری هستند، زیرا اجرای ثبت تنها قادر به توقیف اموال دارای سند رسمی است.
• چک تضمین یا چک مشروط: در صورتی که چک شما تضمینی، مشروط، سفید امضا یا فاقد جنبه کیفری باشد، تنها راهکار قانونی، دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک خواهد بود.

نکات تکمیلی و سناریوهای خاص

مسئله چک برگشتی می تواند جنبه های مختلف و پیچیده ای داشته باشد که آگاهی از آن ها برای هر دارنده یا صادرکننده چک ضروری است. در این بخش به بررسی برخی نکات تکمیلی و سناریوهای خاص می پردازیم.

رفع سوء اثر از چک برگشتی

برای صادرکننده ای که چک او برگشت خورده است، رفع سوء اثر از چک برگشتی و خارج شدن از لیست بدحساب ها در سیستم بانکی، از اهمیت بالایی برخوردار است. این کار به طرق مختلفی امکان پذیر است:

1. واریز وجه چک: صادرکننده مبلغ کسری را به حساب خود واریز می کند و دارنده چک آن را وصول می کند.
2. ارائه لاشه چک: در صورت رضایت دارنده، لاشه چک به بانک تحویل داده می شود.
3. رضایت نامه محضری: در صورتی که دارنده چک حاضر به ارائه لاشه چک نباشد اما وجه را دریافت کرده باشد، با ارائه رضایت نامه رسمی و محضری از او، سوء اثر رفع می شود.
4. تأمین وجه واریز شده در حساب: صادرکننده مبلغ چک را در حساب خود مسدود کرده و بانک گواهی تأمین موجودی را صادر می کند. پس از یک سال، اگر دارنده چک اقدامی نکرده باشد، سوء اثر رفع می شود.
5. گذشت زمان: در صورتی که هیچ یک از روش های بالا امکان پذیر نباشد و دارنده چک نیز اقدام قانونی مؤثری انجام ندهد، پس از گذشت ۷ سال از تاریخ برگشت چک، سوء اثر آن به صورت خودکار رفع می شود.

قانون دو برابر مبلغ چک برگشتی

در گذشته، رویه ای نادرست در برخی بانک ها وجود داشت که صادرکننده چک برگشتی را وادار به واریز دو برابر مبلغ چک به حساب خود برای رفع سوء اثر می کردند. این رویه با بخشنامه شماره ۶۲۰۷۸/۰۲ مورخ ۱۴۰۲/۰۳/۲۱ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران رسماً لغو و اصلاح شد.

بر اساس بخشنامه جدید بانک مرکزی، در صورت مسدودسازی بخشی از مبلغ چک در حساب جاری صادرکننده، شخص اخیر تنها با واریز مابه التفاوت مبلغ چک و مبلغ مسدود شده، می تواند نسبت به تکمیل وجه چک و رفع سوء اثر آن اقدام کند. بنابراین، دیگر الزامی به واریز دو برابر مبلغ چک نیست و تنها تأمین اصل مبلغ کافی است.

چک مسدود شده

گاهی اوقات صادرکننده چک، به دلایلی مانند مفقودی، سرقت، کلاهبرداری یا خیانت در امانت، دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک می دهد و چک مسدود می شود. در این حالت، هنگامی که دارنده چک به بانک مراجعه می کند، بانک از پرداخت وجه خودداری می کند. صادرکننده چک موظف است ظرف مدت ۷ روز از تاریخ صدور دستور عدم پرداخت، شکایت خود را در مراجع قضایی (دادسرا) مطرح و گواهی طرح شکایت را به بانک ارائه کند. در غیر این صورت، پس از مهلت مذکور، مسدودی حساب رفع شده و دارنده می تواند وجه چک را وصول یا در صورت عدم موجودی، آن را برگشت بزند.

مسئولیت ظهرنویسان و ضامنان

در صورتی که چک توسط اشخاص دیگری به غیر از صادرکننده (ظهرنویسان) پشت نویسی شده باشد یا شخصی ضمانت پرداخت آن را کرده باشد، این افراد نیز در قبال دارنده چک مسئولیت تضامنی دارند. به این معنا که دارنده چک می تواند تمام یا بخشی از وجه چک را از هر یک از این افراد مطالبه کند. با این حال، پیگیری از ظهرنویسان و ضامنان تنها از طریق دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک امکان پذیر است و در روش های اجراییه مستقیم دادگاه و اجرای ثبت، تنها صادرکننده چک طرف دعوا قرار می گیرد. برای پیگیری از ظهرنویسان، رعایت مهلت های قانونی (۱۰ روز از تاریخ برگشت چک برای ارسال اظهارنامه یا اقامه دعوا) ضروری است.

مستثنیات دین

در فرآیند توقیف اموال، برخی از اموال صادرکننده چک به عنوان مستثنیات دین شناخته شده و قابل توقیف نیستند. این اموال شامل موارد ضروری زندگی محکوم علیه و افراد تحت تکفل او است. مهم ترین مستثنیات دین عبارتند از:

• مسکن مورد نیاز محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی، متناسب با شأن عرفی آن ها.
• اثاثیه ضروری زندگی (لوازم منزل).
• ابزار و وسایل کار و امرار معاش.
• ودیعه مسکن.
• مبلغی از حقوق یا درآمد که برای تأمین حداقل زندگی لازم است.

آگاهی از این موضوع به دارنده چک کمک می کند تا زمان و هزینه خود را صرف توقیف اموالی که به هر حال قابل توقیف نیستند، نکند.

نقش وکیل چک برگشتی

پیگیری و وصول چک برگشتی، به دلیل پیچیدگی های حقوقی و مراحل قانونی آن، می تواند زمان بر و دشوار باشد. در این راستا، بهره مندی از خدمات یک وکیل متخصص چک برگشتی می تواند بسیار مؤثر باشد. یک وکیل می تواند:

• مشاوره تخصصی: بهترین مسیر قانونی را با توجه به شرایط خاص شما انتخاب کند.
• تسریع فرآیند: با آگاهی از رویه ها و ضوابط قانونی، مراحل را با سرعت بیشتری پیش ببرد.
• تنظیم دقیق مدارک: از اشتباهات حقوقی در تنظیم دادخواست یا شکواییه جلوگیری کند.
• نمایندگی در مراجع قضایی: به جای شما در دادگاه ها، ادارات ثبت و سایر مراجع حضور یابد.
• پیگیری مؤثر: تمامی مراحل پرونده، از توقیف اموال تا وصول نهایی را پیگیری کند.

هزینه دادرسی و اجرایی

هزینه های مربوط به پیگیری چک برگشتی، بسته به روش انتخابی متفاوت است:

• اجراییه مستقیم دادگاه: درخواست صدور اجراییه مستقیم از دادگاه، هزینه دادرسی اولیه ندارد، اما هزینه های اجرایی مانند ابلاغ اجراییه و اجرای حکم دریافت می شود.
• دادخواست حقوقی: هزینه دادرسی در این روش بر اساس درصدی از مبلغ خواسته (درصدی از مبلغ چک) تعیین می شود (مثلاً ۳.۵ درصد در مرحله بدوی). این هزینه می تواند قابل توجه باشد.
• اجرای ثبت: برای صدور اجراییه از طریق اداره ثبت، ۵ درصد از مبلغ چک به عنوان هزینه اجراییه دریافت می شود.
• شکایت کیفری: این روش نیز هزینه های اولیه مشخصی دارد.

علاوه بر این، هزینه های جانبی مانند استعلام اموال، توقیف حساب ها، توقیف خودرو و حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده) نیز باید در نظر گرفته شود. این هزینه ها در نهایت از صادرکننده چک قابل مطالبه است.

نتیجه گیری

مواجهه با چک برگشتی، هرچند می تواند نگران کننده باشد، اما با آگاهی از حقوق و مسیرهای قانونی موجود، می توان به طور مؤثر آن را پیگیری و مطالبات خود را وصول کرد. اهمیت اقدام به موقع پس از برگشت خوردن چک و انتخاب روش مناسب پیگیری، نقش کلیدی در موفقیت این فرآیند دارد. قانون، حمایت های مختلفی را برای دارندگان چک برگشتی پیش بینی کرده است که با درک صحیح آن ها، می توان از ضررهای مالی جلوگیری کرد. از مراجعه به بانک برای دریافت گواهی عدم پرداخت گرفته تا پیگیری های حقوقی، کیفری، ثبتی یا استفاده از اجراییه مستقیم دادگاه، هر گام باید با دقت و اطلاعات کافی برداشته شود.

با توجه به پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی، به خصوص در مورد چک های صیادی و تفاوت های آن با چک های قدیمی، بهره مندی از مشاوره و کمک متخصصان حقوقی می تواند مسیر وصول چک برگشتی را هموارتر و سریع تر کند. یک وکیل مجرب می تواند شما را در انتخاب بهترین استراتژی، تنظیم صحیح مدارک و پیگیری مراحل قانونی یاری رساند. آگاهی از حقوق و تعهدات، نه تنها به شما کمک می کند تا در مواجهه با مشکلات چک برگشتی تصمیمات درستی بگیرید، بلکه می تواند به عنوان یک عامل بازدارنده در معاملات آتی عمل کرده و از بروز مشکلات مشابه پیشگیری کند.