گشت و گذاری در زندان اسکندریه

در قلب بافت تاریخی و خشتی شهر یزد بنایی کهن با داستانی پر رمز و راز ایستاده است. این بنا که امروز بیشتر با نام مدرسه ضیائیه شناخته می شود در طول تاریخ با نام «زندان اسکندر» گره خورده و همین عنوان کنجکاوی هر بازدیدکننده ای را برمی انگیزد. آیا این سازه باشکوه واقعاً روزی زندان بوده یا از ابتدا بنایی علمی و فرهنگی برای پرورش عالمان شهر یزد؟ معماری منحصر به فرد گنبد خشتی عظیم و بخش های مختلف آن هر کدام روایتی از گذشته را در دل خود جای داده اند. این محتوا شما را به سفری در این بنای تاریخی دعوت می کند تا با حقایق و افسانه های پیرامون آن آشنا شوید.

همه چیز درباره زندان اسکندر یزد (مدرسه ضیائیه)

بنای تاریخی که امروزه آن را با نام مدرسه ضیائیه می شناسند و به زندان اسکندر شهرت دارد یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری در محله تاریخی فهادان یزد است. ساخت این مجموعه در سال 631 هجری قمری آغاز شد و پس از 74 سال در سال 705 هجری قمری به پایان رسید. این بازه زمانی طولانی ساخت نشان دهنده اهمیت و وسعت بنا در زمان خود بوده است.

این بنا در طول قرن ها کاربری های متفاوتی داشته اما آنچه مستندات تاریخی بیشتر بر آن تاکید دارند نقش آن به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی در دوران ایلخانی است. مدرسه ضیائیه به دستور ضیاءالدین حسین رضی بنا شد و بعدها پسران او مجدالدین حسن و شرف الدین علی کار ساخت آن را ادامه داده و به اتمام رساندند.

اهمیت این بنا تنها به تاریخ و کاربری آن محدود نمی شود. معماری خاص و استفاده از مصالح بومی آن را به نمادی از هنر و تمدن یزد در دوران خود تبدیل کرده است. این بنا نه تنها در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده بلکه به دلیل قرارگیری در بافت تاریخی یزد بخشی از میراث جهانی یونسکو نیز محسوب می شود که بر ارزش جهانی آن می افزاید.

روایات مختلف درباره زندان اسکندر

شهرت این بنا به «زندان اسکندر» ریشه در روایت ها و افسانه هایی دارد که سینه به سینه نقل شده اند. یکی از این روایت ها حکایت از آن دارد که این مکان در زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران به عنوان زندانی برای تبعیدشدگان و مخالفان او استفاده می شده است. دوری و شرایط آب و هوایی خاص یزد این منطقه را برای چنین مقصودی مناسب می ساخته است.

روایت دیگر ساخت آن را به دست اسکندر مقدونی نسبت می دهد که در مسیر فتوحات خود زندانی در این منطقه بنا کرده است. این روایت ها هرچند فاقد پشتوانه قوی تاریخی و باستان شناسی هستند اما نام «زندان اسکندر» را برای همیشه بر این بنا ماندگار کرده اند.

در مقابل این روایت ها شواهد تاریخی محکم تری وجود دارد که نشان می دهد این بنا از ابتدا به عنوان مدرسه ضیائیه و مرکز علمی و مذهبی فعالیت می کرده است. ساخت آن توسط خاندان رضی و نقش آن به عنوان محلی برای تدریس علما و بزرگان منطقه این نظریه را تقویت می کند. با این حال جذابیت عنوان «زندان اسکندر» باعث شده تا این نام در میان مردم رایج تر باشد و بخشی جدایی ناپذیر از هویت این بنا شود.

معماری زندان اسکندر یزد

معماری زندان اسکندر یزد که به سبک آذری یا مغولی دوره ایلخانی تعلق دارد نمونه ای برجسته از سازگاری با اقلیم کویری و استفاده خلاقانه از مصالح بومی است. ویژگی اصلی این معماری سادگی و در عین حال عظمت آن است که عمدتاً بر پایه خشت خام و گل بنا شده است.

برخلاف بسیاری از بناهای تاریخی ایران که با کاشی کاری های پر زرق و برق تزیین شده اند در این بنا تزیینات بسیار محدود و ظریف هستند. تمرکز اصلی بر حجم ها فرم ها و استفاده هوشمندانه از نور و سایه است. گنبد رفیع و دیوارهای ضخیم علاوه بر زیبایی بصری کارکرد اقلیمی نیز دارند و به تنظیم دمای داخلی بنا کمک می کنند.

این سبک معماری نشان دهنده نبوغ معماران یزدی در خلق فضاهایی است که هم نیازهای عملکردی (مانند تهویه و تنظیم دما) را برطرف می کنند و هم از نظر زیبایی شناسی متناسب با فرهنگ و هنر منطقه هستند. سادگی مصالح در کنار طراحی دقیق جلوه ای خاص و ماندگار به این بنا بخشیده است.

مصالح ساخت زندان اسکندر یزد

مصالح اصلی به کار رفته در ساخت زندان اسکندر یزد خشت خام و گل است. این مصالح نماد معماری کویری یزد هستند و نقش کلیدی در پایداری و سازگاری بنا با محیط اطراف ایفا می کنند. خشت خام ماده ای در دسترس و ارزان در منطقه کویری است که عایق حرارتی بسیار خوبی محسوب می شود.

استفاده از خشت خام در دیوارهای ضخیم و گنبد بنا باعث می شود که دمای داخلی در فصول گرم سال خنک و در فصول سرد سال گرم تر باقی بماند. این ویژگی بدون نیاز به سیستم های تهویه مدرن آسایش نسبی را برای ساکنان یا بازدیدکنندگان فراهم می آورد. ملاط گل نیز به عنوان چسباننده خشت ها به کار رفته و مقاومت سازه را تضمین می کند.

مرمت های صورت گرفته بر روی بنا از جمله بازسازی گنبد در برخی قسمت ها با استفاده از آجر نیز انجام شده است تا پایداری بنا در برابر فرسایش طبیعی و گذر زمان افزایش یابد. اما هسته اصلی و بخش عمده ای از سازه همچنان از همان مصالح سنتی خشت و گل تشکیل شده که هویت تاریخی آن را حفظ کرده است.

قسمت های مختلف زندان اسکندر یزد

مجموعه زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه شامل بخش های مختلفی است که هر یک کاربری خاص خود را داشته اند و در کنار هم فضای یک مدرسه یا مرکز فرهنگی را تشکیل می دهند. این قسمت ها شامل حیاط مرکزی گنبدخانه شبستان ها بادگیر چاه و سرداب می شوند.

هر بخش با طراحی خاص خود نقش مهمی در عملکرد کلی بنا ایفا می کند. برای مثال حیاط مرکزی فضایی برای تجمع و فعالیت های روزمره فراهم می کرده و بخش های سرپوشیده مانند شبستان برای تدریس و عبادت مورد استفاده قرار می گرفته اند. بادگیر و چاه نیز عناصر حیاتی برای تامین تهویه و آب بوده‌اند.

گنبد

گنبد رفیع زندان اسکندر یکی از شاخص ترین قسمت های این بنا است. این گنبد خشتی با ارتفاعی حدود 18 تا 20 متر نه تنها از دوردست ها قابل مشاهده است بلکه نقش مهمی در تنظیم دمای داخلی ایفا می کند. فضای زیر گنبد یک تالار بزرگ سنگ فرش شده است که امروزه به عنوان موزه مورد استفاده قرار می گیرد.

داخل گنبد با گچ بری ها و نقوش ظریف به رنگ های لاجوردی و طلایی تزیین شده است. این تزیینات هرچند به سادگی نمای بیرونی نیستند اما در مقایسه با سایر بناهای باشکوه آن دوره نسبتاً ساده و متناسب با معماری کلی بنا محسوب می شوند. این تزیینات زیبایی خاصی به فضای داخلی گنبدخانه بخشیده اند.

شبستان

شبستان در مدرسه ضیائیه فضایی سرپوشیده است که شامل رواق های متعدد کوچک و بزرگ می شود. این بخش در گذشته محلی برای تدریس مطالعه و عبادت بوده است. وجود یک محراب گچی در این قسمت نشان دهنده کاربری مذهبی نیز برای شبستان است.

شبستان با ستون ها و طاق های خشتی خود فضایی آرام و دلنشین را فراهم می کند که در فصول گرم سال پناهگاهی از آفتاب محسوب می شود. این بخش مانند سایر قسمت های بنا سادگی و اصالت معماری کویری یزد را به نمایش می گذارد و محلی مناسب برای تامل در تاریخ و فرهنگ این منطقه است.

بادگیر

بادگیر یکی از شاهکارهای معماری کویری و عنصری جدانشدنی از بناهای تاریخی یزد است که در زندان اسکندر نیز دیده می شود. این سازه هوشمندانه برای تهویه طبیعی و خنک کردن فضای داخلی بنا طراحی شده است. بادگیر هوای در جریان بر روی بام را به داخل کانال های عمودی هدایت کرده و به قسمت های پایین تر بنا منتقل می کند.

با عبور هوا از روی حوض یا کانال های آب در سرداب دمای آن کاهش یافته و هوای خنک وارد فضاهای داخلی می شود. این سیستم روشی پایدار و موثر برای مقابله با گرمای شدید کویر یزد است. بادگیر زندان اسکندر نمادی از سازگاری معماری ایرانی با شرایط اقلیمی سخت محسوب می شود.

چاه

در حیاط زندان اسکندر یک چاه با عمق تقریبی 2 تا 2.8 متر وجود دارد که دسترسی به آن از طریق 38 پله امکان پذیر است. این چاه به یک سرداب منتهی می شود. در گذشته این چاه احتمالا برای تامین آب مورد نیاز مدرسه یا مجموعه استفاده می شده است.

برخی روایت ها نیز ارتباط این چاه و سرداب را با کاربری زندان در گذشته مطرح می کنند اگرچه مستندات تاریخی این ادعا را تایید نمی کنند. بازدید از این چاه و سرداب تجربه ای جالب برای درک سیستم های آبرسانی و فضاهای زیرزمینی در معماری سنتی یزد است و بخشی از رمز و رازهای بنا را برای بازدیدکنندگان روشن می کند.

موزه

بخشی از مجموعه زندان اسکندر به موزه اختصاص داده شده است. این موزه در فضای زیر گنبد قرار گرفته و اشیاء تاریخی کشف شده در محوطه یا مرتبط با تاریخ بنا و منطقه یزد را به نمایش می گذارد. در این موزه می توان سنگ قبرها لوح های تاریخی و سایر اشیاء باستانی را مشاهده کرد.

بازدید از موزه فرصتی برای آشنایی بیشتر با قدمت این بنا و تاریخچه فرهنگی و اجتماعی یزد به ویژه محله فهادان است. این اشیاء روایتگر بخشی از گذشته این سرزمین هستند و اطلاعات ارزشمندی را درباره افرادی که در این مکان زندگی یا تحصیل می کرده اند ارائه می دهند.

مسیرهای دسترسی به زندان

زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه) در قلب بافت تاریخی شهر یزد و در محله فهادان واقع شده است. بهترین راه برای دسترسی به این بنا پیاده روی در کوچه های زیبای این محله تاریخی است. اگر با خودروی شخصی به یزد سفر کرده اید می توانید خودروی خود را در نزدیکی بافت تاریخی پارک کرده و ادامه مسیر را پیاده طی کنید.

مسیر دسترسی به زندان اسکندر از میدان امیر چخماق یا مسجد جامع یزد آغاز می شود. با دنبال کردن تابلوهای راهنما به سمت محله فهادان حرکت کنید. این بنا در نزدیکی بقعه دوازده امام قرار دارد و پیدا کردن آن در میان کوچه های تاریخی فهادان نسبتاً آسان است. پیاده روی در این منطقه خود بخشی از تجربه بازدید از یزد است.

بهترین زمان بازدید از زندان اسکندر یزد

شهر یزد آب و هوای کویری و گرم و خشکی دارد به ویژه در فصول تابستان. بنابراین بهترین زمان برای بازدید از زندان اسکندر و سایر جاذبه های تاریخی یزد فصول معتدل سال است.

بهار و پاییز با آب و هوای دلپذیرتر ایده آل ترین زمان ها برای سفر به یزد و گشت و گذار در بافت تاریخی آن هستند. در این فصول گرمای هوا کمتر آزاردهنده است و می توانید با راحتی بیشتری از معماری و فضای بنا لذت ببرید. زمستان نیز می تواند زمان مناسبی برای سفر باشد اگرچه هوا ممکن است کمی سرد باشد.

ساعت فعالیت زندان اسکندر

ساعات بازدید از زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه) بسته به فصل تغییر می کند. به طور معمول در شش ماه اول سال (بهار و تابستان) ساعات بازدید از 8:00 صبح تا 19:00 عصر است. در شش ماه دوم سال (پاییز و زمستان) به دلیل کوتاه تر شدن روزها ساعات بازدید معمولاً از 8:00 صبح تا 17:00 عصر تغییر می یابد.

همیشه توصیه می شود قبل از بازدید ساعات دقیق فعالیت را استعلام بگیرید زیرا ممکن است در ایام خاص مذهبی یا تعطیلات رسمی تغییراتی در ساعات بازدید اعمال شود. این ساعات به بازدیدکنندگان فرصت کافی برای گشت و گذار در تمام قسمت های بنا و موزه آن را می دهد.

جاذبه های نزدیک به زندان اسکندر یزد

موقعیت مکانی زندان اسکندر در محله فهادان یزد به این معناست که در نزدیکی آن مجموعه ای از جاذبه های تاریخی و دیدنی دیگر قرار دارند که می توان در یک برنامه بازدید آن ها را نیز گنجاند. این منطقه قلب تپنده بافت تاریخی یزد است.

از جمله جاذبه های مهم نزدیک به زندان اسکندر می توان به بقعه دوازده امام (که در مجاورت آن قرار دارد) خانه لاری ها (یکی از زیباترین خانه های تاریخی یزد) خانه هنر یزد و مسجد جامع یزد اشاره کرد. همچنین آسیاب وزیر نیز در این نزدیکی قرار دارد. بازدید از این مجموعه ها درک جامع تری از تاریخ و فرهنگ یزد ارائه می دهد.

هتل های نزدیک زندان اسکندر یزد

برای اقامت در نزدیکی زندان اسکندر و تجربه زندگی در بافت تاریخی یزد هتل های سنتی متعددی در این منطقه وجود دارند. این هتل ها که اغلب خانه های قدیمی بازسازی شده هستند فضایی دلنشین و مطابق با معماری سنتی یزد ارائه می دهند و دسترسی آسانی به جاذبه های اصلی دارند.

هتل فهادان هتل جنگل هتل گیتی هتل سنتی قنات و هتل سنتی پارس از جمله اقامتگاه های شناخته شده در نزدیکی زندان اسکندر هستند. انتخاب یکی از این هتل ها فرصتی عالی برای غرق شدن در فضای تاریخی یزد و لذت بردن از آرامش کوچه های قدیمی این شهر است.

رستوران های نزدیک به زندان اسکندر یزد

محله فهادان و اطراف زندان اسکندر به دلیل توریستی بودن دارای چندین رستوران و کافه سنتی است که می توانید پس از بازدید از بنا برای صرف غذا یا نوشیدنی به آن ها مراجعه کنید. این مکان ها اغلب در خانه های تاریخی بازسازی شده قرار دارند و فضایی دلپذیر را برای استراحت و چشیدن طعم های محلی فراهم می کنند.

در این رستوران ها می توانید انواع غذاهای ایرانی و یزدی را امتحان کنید. همچنین کافه های متعددی در این منطقه وجود دارند که برای نوشیدن چای قهوه یا شربت های سنتی یزدی مناسب هستند. وجود این امکانات در نزدیکی بنا تجربه بازدید را برای گردشگران کامل تر می کند.

نام دیگر زندان اسکندر چیست؟

نام دیگر و اصلی این بنا مدرسه ضیائیه است که در دوره ایلخانی به عنوان یک مرکز علمی و مذهبی فعالیت می کرده است.

دوره تاریخی ساخت بنا چیست؟

ساخت این بنا در قرن هفتم هجری قمری آغاز شده و در اوایل قرن هشتم هجری قمری (بین سال های 631 تا 705 هجری قمری) به پایان رسیده است.

چگونه زندان اسکندریه به مدرسه ضیائیه تبدیل شد؟

بر اساس مستندات تاریخی این بنا از ابتدا به عنوان مدرسه ضیائیه توسط ضیاءالدین حسین رضی و پسرانش ساخته شده و روایت زندان بودن آن بیشتر جنبه افسانه دارد.

آدرس زندان اسکندر یزد در گوگل مپ چیست؟

آدرس دقیق آن در یزد محله فهادان کوچه رختشویخانه کوچه حمام نو مجاور بقعه دوازده امام است. این آدرس در سرویس های نقشه آنلاین قابل جستجو است.