گوبکلی تپه ترکیه Göbekli Tepe

برای هزاران سال تصور عمومی از طلوع تمدن بشری و شکل گیری اولین جوامع پیچیده با ظهور کشاورزی و سکونت گاه های دائمی گره خورده بود. اما کشف شگفت انگیز گوبکلی تپه در جنوب شرقی ترکیه این دیدگاه سنتی را به چالش کشیده است. این محوطه باستانی که قدمت آن به بیش از ۱۲۰۰۰ سال پیش بازمی گردد سازه های عظیم سنگی و حکاکی های پیچیده ای را در خود جای داده که نشان از توانایی های سازماندهی و عقاید مذهبی عمیق در میان جوامع شکارچی-گردآورنده دارد دورانی که تصور می شد بشر هنوز به چنین سطحی از پیچیدگی نرسیده بود. در این محتوا به کاوش در اسرار این مکان باستانی می پردازیم که نه تنها قدیمی ترین معبد سنگی جهان شناخته می شود بلکه درک ما را از نیاکانمان دگرگون کرده است.

موقعیت مکانی گوبکلی تپه ترکیه

گوبکلی تپه در فاصله حدود ۱۵ کیلومتری شمال شرقی شهر شانلی اورفا در ناحیه آناتولی جنوب شرقی ترکیه قرار گرفته است. این محوطه بر فراز بلندترین نقطه یک رشته کوه واقع شده و دید وسیعی به اطراف دارد. موقعیت استراتژیک آن بر روی تپه ای باستانی به قطر حدود ۳۰۰ متر اهمیت آن را در منظر طبیعی اطراف دوچندان می کند و دسترسی به آن از دشت های حاصلخیز منطقه امکان پذیر بوده است.

تاریخچه کشف گوبکلی تپه

نشانه های اولیه وجود محوطه ای باستانی در گوبکلی تپه اولین بار در دهه ۱۹۶۰ میلادی و طی یک بررسی سطحی توسط باستان شناسان آمریکایی مشاهده شد. باستان شناس پیتر بندیکت قطعاتی از سنگ آهک حکاکی شده را پیدا کرد اما تصور بر این بود که این مکان صرفاً یک قبرستان بیزانسی است و اهمیت واقعی آن در آن زمان درک نشد. کشف مجدد و آغاز کاوش های جدی به سال ۱۹۹۴ بازمی گردد زمانی که باستان شناس آلمانی کلاوس اشمیت پس از بررسی گزارش های اولیه و بازدید از سایت متوجه اهمیت فوق العاده این تپه شد. او با همکاری موزه شانلی اورفا کاوش های گسترده ای را آغاز کرد که منجر به نمایان شدن سازه های مگالیتیک زیر خاک شد و جهان باستان شناسی را شگفت زده کرد.

قدمت گوبکلی تپه

قدمت گوبکلی تپه به حدود ۱۲۰۰۰ سال پیش یعنی هزاره دهم پیش از میلاد بازمی گردد. این تاریخ گذاری بر اساس روش های علمی مانند کربن ۱۴ برای مواد ارگانیک یافت شده در محل انجام شده است. این قدمت گوبکلی تپه را به یکی از قدیمی ترین محوطه های باستانی جهان تبدیل می کند که شواهد ساخت وسازهای عظیم توسط انسان را در خود دارد. این مکان به دوره نوسنگی پیش از سفال A و B تعلق دارد دورانی که هنوز کشاورزی و دامپروری به شکل گسترده ای رواج نیافته بود.

معماری گوبکلی تپه

معماری گوبکلی تپه شامل چندین سازه دایره ای یا بیضی شکل است که توسط دیوارهای سنگی احاطه شده اند. این سازه ها از اندازه های متفاوتی برخوردارند و قطر آن ها از حدود ۱۰ تا ۳۰ متر متغیر است. عنصر اصلی این معماری ستون های عظیم سنگی T شکل هستند که از سنگ آهک محلی تراشیده شده اند. این ستون ها با وزن تقریبی ۴۰ تا ۶۰ تن از معادن سنگ در نزدیکی سایت استخراج و به محل منتقل شده اند که نشان دهنده سطح بالای سازماندهی و نیروی کار مورد نیاز برای ساخت این مجموعه است.

قرارگیری ستون ها

در مرکز هر یک از سازه های دایره ای گوبکلی تپه دو ستون T شکل بسیار بزرگ تر به صورت موازی با یکدیگر قرار گرفته اند. این ستون های مرکزی معمولاً ارتفاعی حدود ۵ تا ۶ متر دارند. ستون های T شکل کوچک تر با ارتفاع حدود ۳ متر در اطراف و در دیوارهای سنگی محیطی این سازه ها تعبیه شده اند و یک دایره را تشکیل می دهند. این آرایش منظم ستون ها به نظر می رسد بخشی از یک طرح معماری از پیش تعیین شده بوده است.

حکاکی های حیوانات در گوبکلی تپه

بسیاری از ستون های T شکل در گوبکلی تپه با نقش برجسته ها و حکاکی های پیچیده ای تزئین شده اند که عمدتاً شامل تصاویر حیوانات وحشی است. حیواناتی مانند گراز وحشی مار روباه شیر گاو نر پرندگان (به ویژه کرکس ها) عقرب ها و حشرات به وفور در این حکاکی ها دیده می شوند. علاوه بر حیوانات نمادهای انتزاعی و اشکال هندسی نیز حک شده اند. این حکاکی ها با جزئیات قابل توجهی اجرا شده اند و اهمیت این حیوانات را در دنیای نمادین و شاید مذهبی سازندگان گوبکلی تپه نشان می دهند.

سرهای پیدا شده در گوبکلی تپه

در محوطه گوبکلی تپه علاوه بر حکاکی های روی ستون ها یافته های دیگری نیز شامل مجسمه ها و قطعاتی از سر انسان ها به دست آمده است. برخی از ستون های T شکل خود به شکلی طراحی شده اند که تداعی کننده پیکره های انسانی سبک یافته یا خدایان هستند با بازوهایی که در امتداد کناره های ستون حک شده اند. همچنین سرهای سنگی جداگانه و مجسمه های کوچکی از انسان و حیوان در این سایت کشف شده اند که نشان دهنده تنوع هنری و نمادین این مکان است و ممکن است بخشی از آیین ها یا نمایش های مذهبی بوده باشند.

ابزار ساخت گوبکلی تپه

با توجه به قدمت گوبکلی تپه که به عصر حجر (نوسنگی) بازمی گردد ابزارهای مورد استفاده برای ساخت این سازه های عظیم عمدتاً از جنس سنگ بوده اند. کارگران از ابزارهای سنگی مانند تبرهای دستی اسکنه و چکش برای استخراج بلوک های عظیم سنگ آهک از معادن نزدیک استفاده می کردند. سپس با استفاده از ابزارهای تیزتر سنگی سطح ستون ها را صاف کرده و حکاکی های پیچیده را بر روی آن ها ایجاد می نمودند. انتقال این ستون های سنگین از معدن تا محل ساخت نیز نیازمند استفاده از روش های ابتدایی اما مؤثر مانند غلتک ها یا سورتمه های چوبی بوده که با نیروی انسانی انجام می شده است.

کاربرد گوبکلی تپه

نظریه غالب در میان باستان شناسان این است که گوبکلی تپه در درجه اول یک مرکز آیینی یا معبد بوده و نه یک سکونت گاه دائمی. شواهد کمی از زندگی روزمره در این محل یافت شده است. کاربری دقیق این مکان هنوز موضوع بحث و تحقیق است اما به نظر می رسد که جوامع شکارچی-گردآورنده از فواصل دور برای انجام مراسم مذهبی یا اجتماعی خاصی در این مکان گردهم می آمده اند. برخی نظریه ها آن را به آیین های مرتبط با مرگ و دفن (با توجه به نقش کرکس ها) یا حتی به عنوان مرکزی برای سازماندهی اولین تلاش ها در جهت اهلی سازی گیاهان (مانند گندم) مرتبط می دانند.

دفن ناگهانی گوبکلی تپه

یکی از اسرار گوبکلی تپه دفن عمدی و ناگهانی سازه های آن در حدود ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد است. حفاری ها نشان می دهند که این بناها با لایه های ضخیمی از خاک و سنگ ریزه پر شده و زیر تپه مدفون شده اند. دلیل این اقدام به طور کامل مشخص نیست اما ممکن است با تغییرات عمده در سبک زندگی انسان ها در منطقه مانند گذار از شکارچی گری به کشاورزی و دامپروری مرتبط باشد. شاید این مکان اهمیت آیینی خود را از دست داده یا کاربری آن تغییر کرده و تصمیم به دفن آن گرفته شده است.

گوبلی تپه و ثبت در میراث جهانی یونسکو

با توجه به اهمیت بی نظیر گوبکلی تپه در تاریخ بشریت و نقش آن در بازنگری درک ما از دوران نوسنگی این محوطه باستانی در سال ۲۰۱۸ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این ثبت جهانی اهمیت گوبکلی تپه را به عنوان گنجینه ای ارزشمند برای تمام بشریت تأیید می کند و گامی مهم در جهت حفاظت و معرفی بیشتر این سایت شگفت انگیز به جهانیان محسوب می شود.

گوبکلی تپه ترکیه؛ مکانی قدیمی تر از استون هنج!

اغلب مردم با استون هنج در انگلستان به عنوان یک سازه مگالیتیک باستانی آشنا هستند اما گوبکلی تپه چندین هزار سال قدیمی تر از استون هنج است. در حالی که قدمت استون هنج به حدود ۵۰۰۰ سال پیش (عصر برنز) بازمی گردد گوبکلی تپه حدود ۱۲۰۰۰ سال قدمت دارد. این مقایسه به درک بهتر قدمت شگفت انگیز و اهمیت گوبکلی تپه کمک می کند و نشان می دهد که انسان ها مدت ها پیش از تصور قبلی قادر به ایجاد سازه های بزرگ و پیچیده با اهداف آیینی بوده اند.

باغ عدن و گوبکلی تپه

برخی نظریه های غیرباستان شناختی و گمانه زنی ها گوبکلی تپه را به مکان احتمالی باغ عدن که در کتاب مقدس ذکر شده مرتبط می دانند. این نظریه بر اساس شباهت های جغرافیایی منطقه بین النهرین شمالی که گوبکلی تپه در آن واقع شده با توصیفات باغ عدن مطرح شده است. با این حال این ارتباط صرفاً یک نظریه گمانه زنی است و هیچ پشتوانه علمی یا باستان شناسی برای اثبات آن وجود ندارد. باستان شناسان بر اساس شواهد ملموس در سایت به مطالعه کارکرد واقعی و اهمیت تاریخی آن می پردازند.

گوبکلی تپه در شب

تجربه بازدید از گوبکلی تپه در شب می تواند بسیار متفاوت و تأثیرگذار باشد. در حالی که جزئیات معماری و حکاکی ها در نور روز بهتر دیده می شوند فضای شبانه سایت با آسمان پر ستاره بر فراز سازه های باستانی حس عمیق تری از قدمت و رمز و راز مکان را القا می کند. بازدید در شب ممکن است تحت تأثیر مقررات حفاظت از سایت باشد و نیاز به هماهنگی یا تورهای خاص داشته باشد اما اتمسفر منحصربه فرد این معبد باستانی در سکوت شب تجربه ای فراموش نشدنی خواهد بود.

گوبکلی تپه کجاست؟

گوبکلی تپه در جنوب شرقی ترکیه در نزدیکی شهر شانلی اورفا واقع شده است.

قدمت گوبکلی تپه چقدر است؟

قدمت این محوطه باستانی به حدود ۱۲۰۰۰ سال پیش (هزاره دهم پیش از میلاد) بازمی گردد.

کاربرد گوبکلی تپه چه بود؟

گوبکلی تپه به احتمال زیاد یک مرکز آیینی یا معبد برای جوامع شکارچی-گردآورنده بوده است.

در گوبکلی تپه چه چیزهایی می توان دید؟

می توانید سازه های دایره ای با ستون های عظیم سنگی T شکل و حکاکی های متنوع حیوانات را مشاهده کنید.

چرا گوبکلی تپه مهم است؟

اهمیت گوبکلی تپه در قدمت بی نظیر آن و نشان دادن توانایی جوامع شکارچی-گردآورنده در ساخت سازه های پیچیده آیینی است که درک ما را از تاریخ بشر تغییر داده است.