گورستان جن ها در سیستان و بلوچستان، مکانی مرموز و عجیب!

در کرانه های نیلگون دریای عمان و در گستره ی شگفت انگیز استان سیستان و بلوچستان جایی در نزدیکی بندر چابهار مکانی وجود دارد که نامش با هاله ای از رمز و راز و افسانه درآمیخته است: گورستان جن ها. این محوطه ی باستانی که در جوار روستای تاریخی تیس واقع شده با سنگ قبرهای عظیم و شکل های غیرعادی اش کنجکاوی هر بازدیدکننده ای را برمی انگیزد و پرسش های بسیاری را در ذهن ایجاد می کند. آیا این قبرها واقعاً محل دفن موجودات ماورایی هستند آنگونه که روایات محلی می گویند؟ یا پشت این ظاهر عجیب حقایق تاریخی و زمین شناسی نهفته است؟ معمای گورستان جن ها ترکیبی از باورهای کهن مردم منطقه و شواهد فیزیکی یک سایت باستانی است که درک آن نیازمند نگاهی عمیق به تاریخ فرهنگ و جغرافیای خاص این ناحیه از ایران است. این محتوا به بررسی دقیق ابعاد مختلف این پدیده ی مرموز می پردازد از موقعیت مکانی و ویژگی های ظاهری آن گرفته تا افسانه های بومی و تلاش های علمی برای رمزگشایی از راز این گورستان باستانی.

گورستان جن ها که در زبان محلی به آن «گورستان تیس» نیز گفته می شود یکی از شگفت انگیزترین و پرابهام ترین سایت های تاریخی و طبیعی در جنوب شرق ایران است. این مکان نه تنها به خاطر نام عجیبش بلکه به دلیل ظاهر کاملاً متفاوت سنگ قبرهایش از سایر گورستان ها متمایز می شود. در نگاه اول بازدیدکننده با ردیف هایی از سنگ های بزرگ و نامنظم روبرو می شود که به نظر می رسد با زحمت فراوان در دل صخره ها یا روی زمین قرار داده شده اند. این ساختار ابتدایی و در عین حال قدرتمند فضایی رازآلود و باستانی به مکان می بخشد. محوطه ی گورستان وسعت قابل توجهی دارد و بر روی تپه ای مشرف به دریا قرار گرفته است چشم اندازی که به خودی خود به جذابیت و حس اسرارآمیز بودن سایت می افزاید. این گورستان نمونه ای نادر از گورستان های باستانی با ویژگی های خاص معماری سنگی است که در کمتر جایی مشابه آن دیده می شود.

از نظر موقعیت جغرافیایی گورستان جن ها در استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران و در منطقه ی ساحلی مکران واقع شده است. این استان به داشتن مناظر طبیعی منحصر به فرد از کوه های مریخی گرفته تا سواحل صخره ای و ماسه ای شناخته می شود. گورستان دقیقاً در حوالی بندر راهبردی چابهار قرار دارد که به دلیل منطقه ی آزاد تجاری و موقعیت بندری اش اهمیت بسزایی دارد. آب و هوای منطقه گرم و مرطوب است اما نسیم دریا تا حدودی از شدت گرما می کاهد. قرارگیری گورستان بر روی تپه ای در نزدیکی ساحل نه تنها چشم انداز زیبایی فراهم می کند بلکه ممکن است در انتخاب این مکان برای دفن در دوران باستان نقش داشته باشد شاید به دلایل آیینی یا دسترسی به منابع خاص.

برای دسترسی دقیق به گورستان جن ها باید به سمت روستای تاریخی تیس حرکت کرد. روستای تیس در فاصله ی بسیار کمی از شهر چابهار قرار دارد و یکی از نقاط دیدنی مهم در این منطقه محسوب می شود. تیس روستایی با قدمت چندهزارساله است که ریشه های آن به دوران هخامنشی بازمی گردد و در آن آثار تاریخی دیگری نظیر قلعه ی تیس و غارهای بان مسیتی نیز وجود دارد. گورستان جن ها در مجاورت این روستای کهن واقع شده و دسترسی به آن بسیار آسان است. معمولاً تابلوهای راهنما در اطراف روستا مسیر دسترسی به گورستان را نشان می دهند و بازدیدکنندگان می توانند با طی مسافت کوتاهی از داخل روستا به این محوطه ی باستانی برسند. ارتباط این گورستان با روستای باستانی تیس نشان می دهد که احتمالاً این دو مکان در طول تاریخ با یکدیگر مرتبط بوده اند و گورستان مورد استفاده ساکنان تیس قرار می گرفته است.

فاصله ی گورستان جن ها از مرکز شهر چابهار بسیار کم است و به راحتی می توان با خودرو به آنجا رفت. این فاصله حدود 5 تا 10 کیلومتر است که با توجه به مسیر جاده ای و ترافیک زمانی حدود 10 تا 20 دقیقه طول می کشد تا از چابهار به روستای تیس و سپس گورستان رسید. مسیر دسترسی آسفالته و هموار است و به راحتی با انواع خودروها قابل پیمایش است. این نزدیکی به چابهار باعث شده تا گورستان جن ها یکی از جاذبه های گردشگری پربازدید در سفر به این منطقه باشد و گردشگران به راحتی بتوانند در برنامه ی سفر خود بازدید از آن را بگنجانند. دسترسی آسان یکی از دلایل اصلی محبوبیت این سایت در میان بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است که به دنبال تجربه ای متفاوت و اسرارآمیز هستند.

اما چرا این گورستان باستانی نام عجیب «گورستان جن ها» را به خود گرفته است؟ این نامگذاری بیش از هر چیز ریشه در افسانه ها و روایات محلی منطقه دارد. بومیان روستای تیس و اطراف آن نسل به نسل داستان هایی را درباره ی این مکان نقل کرده اند که آن را به موجودات ماورایی یا همان «جن ها» نسبت می دهند. اصلی ترین دلیل شکل گیری این افسانه ظاهر غیرعادی و اندازه ی بزرگ برخی از سنگ قبرهاست. مردم محلی معتقد بودند که حمل و نقل و قرار دادن چنین سنگ های عظیمی بر روی قبرها از توان انسان عادی خارج است و تنها موجوداتی با قدرت فوق العاده مانند جن ها قادر به انجام این کار بوده اند. این باور منجر به شکل گیری این روایت شد که این گورستان محل دفن مردگان جنیان است.

داستان های بومیان منطقه تنها به این موضوع محدود نمی شود. بسیاری از مردم محلی از ترس خود برای نزدیک شدن به گورستان پس از غروب آفتاب صحبت می کنند. آن ها معتقدند که در ساعات شب صدای ناله و شیون از گورستان به گوش می رسد که مربوط به مراسم تدفین یا عزاداری جنیان است. برخی دیگر داستان هایی از مشاهده ی موجودات عجیب یا اتفاقات غیرقابل توضیح در نزدیکی گورستان نقل می کنند. این روایت ها عمیقاً در فرهنگ و باورهای مردم منطقه ریشه دوانده و بخشی جدایی ناپذیر از هویت این مکان شده است. این داستان ها نه تنها به جذابیت و رمزآلودگی گورستان می افزایند بلکه نشان دهنده ی تلاش انسان برای توضیح پدیده های ناشناخته با استفاده از اساطیر و باورهای فراطبیعی هستند.

یکی از بارزترین ویژگی های فیزیکی گورستان جن ها که آن را از سایر گورستان ها متمایز می کند شکل و اندازه ی عجیب سنگ قبرهای آن است. در این محوطه به جای سنگ قبرهای منظم و حکاکی شده ای که در بسیاری از گورستان ها دیده می شود با توده ها و قطعات بزرگ سنگ روبرو هستیم. این سنگ ها اغلب شکل نامنظمی دارند و به نظر می رسد بدون تراشکاری یا کار خاصی مستقیماً از طبیعت برداشته شده و در محل قبرها قرار داده شده اند. اندازه ی این سنگ ها متفاوت است اما بسیاری از آن ها بسیار بزرگ و سنگین هستند و تصور جابجایی آن ها بدون استفاده از ابزار پیشرفته در دوران باستان دشوار به نظر می رسد. برخی از قبرها نیز به صورت تپه هایی از سنگ و خاک مشخص شده اند که ارتفاع آن ها از سطح زمین بیشتر از قبرهای عادی است.

جنس سنگ های استفاده شده در ساختار قبرها سنگ‬های بومی منطقه است که احتمالاً از تپه ها و صخره های اطراف گورستان استخراج شده اند. این سنگ ها معمولاً از نوع رسوبی یا آذرین هستند که در اثر فرسایش و عوامل طبیعی شکل گرفته اند. ساختار قبرها بسیار ساده و ابتدایی است؛ اغلب به صورت مستطیل هایی از سنگ که حدود قبر را مشخص می کنند یا توده ای از سنگ که بر روی محل دفن قرار داده شده است. برخی قبرها در دل صخره کنده شده اند و سپس با سنگ پوشانده شده اند. نبود هرگونه کتیبه علامت یا تزئینات بر روی سنگ ها قدمت بسیار زیاد این گورستان را نشان می دهد چرا که در دوران پس از اسلام و حتی در دوره های متاخرتر باستانی استفاده از کتیبه و علائم بر روی قبرها رایج بوده است. سادگی و عظمت این سنگ ها به طور همزمان حس احترام و هیبت را در بازدیدکننده ایجاد می کند.

در کنار افسانه ها و باورهای محلی تلاش هایی نیز برای ارائه توضیحات علمی و منطقی درباره ی گورستان جن ها صورت گرفته است. یکی از نظریه ها به پدیده های زمین شناسی مرتبط با شکل گیری سنگ ها و زمین منطقه اشاره دارد. سیستان و بلوچستان به ویژه منطقه ی مکران دارای ساختارهای زمین شناسی منحصر به فردی است که شامل کوه های فرسایش یافته مخروط های گل افشان و اشکال عجیب صخره ای می شود. برخی معتقدند که ممکن است بخشی از شکل غیرعادی سنگ ها یا حتی چیدمان آن ها در اثر فرسایش باد و آب در طول هزاران سال ایجاد شده باشد و آنچه امروز به شکل قبر می بینیم صرفاً سازه های طبیعی باشند که توسط انسان به عنوان محل دفن انتخاب و استفاده شده اند. با این حال چیدمان منظم برخی ردیف ها و قرارگیری سنگ ها بر روی هم نشان دهنده ی دخالت قطعی انسان در ایجاد این ساختارها است.

از دیدگاه باستان شناسان گورستان جن ها قطعاً یک سایت باستانی ساخته دست بشر است. آن ها با بررسی ساختار قبرها جنس سنگ ها و مقایسه ی آن با سایر گورستان های باستانی در منطقه و نقاط دیگر جهان قدمت این مکان را تخمین زده اند. باستان شناسان معتقدند که این گورستان مربوط به دوران پیش از اسلام و احتمالاً هزاره های دوم و سوم پیش از میلاد مسیح (دوره ی برنز) یا حتی قبل از آن است. سازندگان این قبرها احتمالاً ساکنان باستانی روستای تیس یا قبایل کوچ نشین منطقه بوده اند. روش قرار دادن سنگ های بزرگ بر روی قبرها که به آن مگالیتیک (سنگ بزرگ) گفته می شود در بسیاری از فرهنگ های باستانی در سراسر جهان رایج بوده و نشان از اهمیت آیین های تدفین و اعتقادات مربوط به زندگی پس از مرگ در آن دوران دارد. باستان شناسان توضیح می دهند که جابجایی این سنگ ها با استفاده از ابزارهای ساده نظیر اهرم طناب و نیروی کار جمعی هرچند دشوار اما برای انسان های باستان امکان پذیر بوده است.

برای بازدید از گورستان جن ها و تجربه ی فضای اسرارآمیز آن انتخاب زمان مناسب سفر اهمیت دارد. منطقه ی چابهار به داشتن آب و هوای معتدل در نیمه ی دوم سال به ویژه فصول پاییز و زمستان (از اواسط مهر تا اواسط فروردین) مشهور است. در این ماه ها هوا دلپذیر و برای گشت و گذار در فضای باز بسیار مناسب است. دمای هوا معمولاً بین 15 تا 25 درجه سانتی گراد متغیر است و رطوبت هوا نیز کمتر از فصل تابستان است. سفر در فصل تابستان (از اواخر بهار تا اوایل پاییز) به دلیل گرمای شدید و رطوبت بالا ممکن است کمی آزاردهنده باشد. بنابراین بهترین زمان برای سفر به گورستان جن ها و سایر نقاط دیدنی چابهار فصول خنک سال است.

مسیر دسترسی به گورستان جن ها همانطور که پیشتر گفته شد از طریق روستای تیس است که در فاصله ی کوتاهی از چابهار قرار دارد. می توانید با تاکسی یا خودروی شخصی از چابهار به تیس بروید. در روستای تیس مسیر گورستان مشخص است و به راحتی می توانید آن را پیدا کنید. برای بازدید از گورستان نکات سفر مهمی وجود دارد که باید رعایت کنید. اولاً کفش مناسب برای پیاده روی در زمین ناهموار بپوشید. دوماً همراه داشتن آب آشامیدنی به ویژه در فصول گرم ضروری است. سوماً به دلیل ماهیت مذهبی و فرهنگی مکان به باورهای مردم محلی احترام بگذارید و از هرگونه بی احترامی به قبرها یا محیط اطراف خودداری کنید. چهارماً به دلیل نبود روشنایی و ناهمواری زمین از بازدید در شب جداً پرهیز کنید. پنجماً در صورت امکان با یک راهنمای محلی همراه شوید تا اطلاعات بیشتری درباره ی تاریخ و افسانه های مکان کسب کنید. همچنین مراقب محیط زیست باشید و اثری از خود در طبیعت باقی نگذارید.

حال به این پرسش مهم می رسیم که آیا داستان جن ها در این مکان حقیقت دارد؟ پاسخ کوتاه و علمی این است که خیر. داستان ها و افسانه های مربوط به دفن جنیان در این گورستان بخشی از فولکلور و باورهای عامیانه مردم منطقه هستند. هیچ شواهد علمی باستان شناسی یا زمین شناسی مبنی بر اینکه این قبرها متعلق به موجودات غیر از انسان باشند وجود ندارد. این داستان ها احتمالاً برای توضیح پدیده ای غیرعادی و نامفهوم در دوران باستان شکل گرفته اند زمانی که مردم ابزار و دانش کافی برای توضیح نحوه ی ساخت این قبرها با سنگ های بزرگ را نداشته اند. بنابراین اعتقاد به وجود جن در این مکان بیشتر یک باور فرهنگی است تا یک واقعیت قابل اثبات.

در نهایت باید بین شایعات و واقعیت های گورستان جن ها تمایز قائل شد. واقعیت این است که این مکان یک گورستان باستانی است که توسط انسان ها در هزاران سال پیش ساخته شده است. این گورستان شاهدی بر تاریخ کهن و تمدن های باستانی منطقه ی مکران است و نحوه ی ساخت آن با استفاده از سنگ های بزرگ نمونه ای از روش های تدفین در دوران باستان است. شایعات و باورهای مربوط به جن ها نیز بخشی از جذابیت و هویت فرهنگی این مکان را تشکیل می دهند. این داستان ها هرچند مبنای علمی ندارند اما نشان دهنده ی عمق فرهنگ و غنای افسانه های بومی در این منطقه هستند. گورستان جن ها بنابراین ترکیبی از واقعیت تاریخی و باورهای فرهنگی است که آن را به مقصدی منحصر به فرد برای علاقه مندان به تاریخ باستان شناسی و فرهنگ عامه تبدیل کرده است.

گورستان جن ها در کدام شهر سیستان و بلوچستان واقع شده است؟

گورستان جن ها در نزدیکی بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان و در مجاورت روستای تاریخی تیس قرار دارد.

آیا ورود به گورستان جن ها در شب خطرناک است؟

اگرچه از نظر علمی خطری وجود ندارد اما به دلیل تاریکی ناهمواری زمین و باورهای محلی بازدید در شب توصیه نمی شود.

هزینه ورودی گورستان جن ها چقدر است؟

بازدید از گورستان جن ها در روستای تیس رایگان است و نیازی به پرداخت ورودی ندارد.

آیا امکان کمپ زدن در نزدیکی گورستان جن ها وجود دارد؟

کمپ زدن دقیقاً در محوطه گورستان به دلیل احترام به مکان و باورهای محلی مناسب نیست اما در مناطق اطراف با رعایت نکات ایمنی و محلی امکان پذیر است.

آیا گورستان جن ها ثبت ملی شده است؟

بله گورستان جن ها در روستای تیس چابهار به عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی باستانی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.