از کجا معلوم مرگ قسمت شیرین زندگی نباشد؟!

آفتاب نیوز :

حسین نمازی امسال با «شه سوار» در بخش سوداری سیمرغ جشنواره چهل و دوم حضور داشت که به اعتقاد خیلی ها بسیار به فیلم قبلی او یعنی «شادروان» شبیه بود. در این دو فیلم، مرگ و مشکلات اقتصادی خانواده ای از طبقه پایین نقش پررنگی دارد. بیشتر گفت وگوی ما هم با نمازی راجع به همین دو مفهوم مرگ و طبقه بود. نمازی می گوید او حالا حالا ها به طبقه ای که در فیلم هایش به آن می پردازد کار دارد و معتقد است این طبقه را باید درست نشان داد.

شما هم در «شادروان» و هم در «شه سوار» به مقوله مرگ پرداخته اید. مرگ چقدر دغدغه ذهنی شماست؟

من فیلمی نمی سازم که بخواهم در آن حرفی بزنم. این واقعیتی است. قطعا باور ها و روحیات هر کسی می ریزد در فیلمش. قصه ای من را درگیر می کند و آن قصه را می سازم. بحث مرگم هم دغدغه آنچنانی من نیست که همیشه ذهنم را درگیر کند، منتها احساس می کنم مرگ بخشی از زندگی است و بالاخره دیر یا زود اتفاق می افتد و از کجا معلوم قسمت شیرین زندگی نباشد. عموما فکر می کنیم مرگ قسمت تلخ زندگی است، ولی من همیشه این سوال را از خودم می پرسم اتفاقا از کجا معلوم که قسمت شیرین زندگی نباشد. وقتی قرار است با آن مواجه شویم، حداقل دوست دارم در آثار خودم خیلی مواجه راحت و ساده ای با آن داشته باشم.

جدا از آثارتان که طبیعتا از نگاه شما نشیت گرفته، اما شخصا هم این قدر پذیرای مرگ هستید؟

آره، چون شخصا سه بار تا لب مرگ رفته ام. به اجبار برای ام قضیه ای پذیرفتنی شد که به هر حال با آن مواجه می شوی. دوست ندارم مرگم در سن بالا باشد و مرگی معمولی باشد. دوست دارم مرگی باشد که به عده ای زندگی بدهد. مثلا وقتی یک آتشنشان می میرد، کلی آدم زنده می مانند. این نوع مرگ خیلی باشکوه است. حالا اگر تعداد آدم هایی که از مرگ آدم زندگی می گیرند بالا باشد، خیلی جالب می شود.

در واقع یک مرگ قهرمانانه را می پسندید.

آره، چراکه نه. وقتی که قرار است بمیری، حداقل چند نفر زنده بمانند با مرگت. این طوری خیلی جذاب است.

خیلی ها برخلاف شما دوست دارند تا سن بالا زندگی کنند.

حدی دارد دیگر. البته هیچ وقت ناامید نیستم در زندگی. در همه برهه های زندگی ام لذت برده ام و می برم. ولی به جایی برسد که سرخورده نباشی و به لحاظ بدنی سرحال باشی و در بستر بیماری نیفتاده باشی. وقتی قرار است آخرش همه مان برویم، به نظرم این جوری بهتر است.

فیلمسازی هست که در نگاه به مرگ تحت تاثیرش باشید؟

واقعیتش الان چیزی در ذهنم وول می خورد، ولی به زبانم نمی آید. فکر می کنم فیلم هایی بوده که من را خیلی تحت تاثیر قرار داده با مرگ. به هر صورت نگاه آدم ها به مقوله مرگ عموما نگاه درستی نیست. این کشف من است البته. از آدم هایی که تجربه مرگ لحظه ای را داشته اند می شنوید که مرگ یک چیز دیگر است، نه آن چیزی که ما فکر می کنیم. احساس می کنم مرگ مثل از خواب پریدن است.

شما در «شادروان» و «شه سوار» به طبقه ای پرداخته اید که سخت زندگی می کنند و به دشواری از پس معاش برمی آیند. به نظرتان رابطه ای بین مرگ و طبقه وجود دارد؟

می تواند وجود داشته باشد. ولی اتفاقا فکر می کنم طبقه پایین امیدشان به زندگی بیشتر است.

چطور؟

شما نگان کن، الان افسردگی در کدام طبقه بیشتر است؟ فکر نمی کنم در طبقه پایین باشد. چرا؟ چون با اتفاقات کوچک خوشحال اند. طرف ماشینش از پیکان تبدیل به پراید شود، یک سال بس اش است. یک مبل می خرد، یک تلویزیون عوض می کند، تا مدت ها خشحال است. حقوقش دو میلیون بالا می رود، کیف می کند. این تجربه میدانی من است. نمی خواهم بگویم درست است یا غلط، ولی امیدهایش دست یافتنی تر است. در طبقه بالاتر از متوسط، مثلا یک میلیاردر می گوید خوش نمی گذرد. چرا؟ چون هر آنچه را می خواسته به دست آورده. یا دیگر آرزوهایش اینقدر بزرگ می شود که دیگر دست نیافتنی می شوند. یا در طبقه متوسط نگاه کن، چشم و هم چشمی وجود دارد. طرف خانه و زندگی دارد، ولی درگیر این است که چرا ویلا ندارد، چرا فلان ماشین را ندارد. در طبقه متوسط به بالا سیرمانی نیست، به خاطر سبک زندگی ما در چند دهه اخیر. ولی خوشحالی طبقه پایین شدنی تر است.

خب، چون طبقه پایین از خیلی ملزومات و نیاز های اولیه زندگی محروم است، با کوچک ترین چیزی شاد می شود.

بله، به همین دلیل نمی گویم این درست است یا غلط. با توجه به شرایط زندگی اش، با چیزی کوچک خیلی سریع خوشحال می شود. امید به زندگی در این طبقه بیشتر است به نظر من.

نگاهی که به طبقه در این دو فیلم تان دارید، حاصل تجربه شخصی و زندگی خودتان است یا نه، صرفا پرداختن به این آدم ها برای تان مهم است؟

من هیچ وقت بی پولی ای شبیه شخصیت فیلم هایم نکشیده ام. خانواده ام یک خانواده متوسط بود که در بحث روزمره مشکلی نداشتیم، ولی حالا آرزو هایی بود که گاه برآورده می شد و گاه نمی شد. ولی در مدرسه و بین دوستانم خیلی آدم های این شکلی می شناختم. مثلا بین دوستانم کسی بود که در زمستان گالشی پا می کرد که پشت پاشنه اش پاره شده بود و با بند دوخته بودند و معمولا هم جوراب نداشت و با همان گالش فوتبال بازی می کرد و مهمانی می رفت. آدمی می شناختم که آنقدر هر روز تخم مرغ می خورد، چون چیز دیگری نداشتند، کبدش داغان شده بود و صورتش پر جوش بود. آدمی در مدرسه می دیدم که خوراکی زنگ تفریحش نان و رب بود. من این ها را دیدم و همین الانش هم می بینم. من در کرج زندگی می کنم، شهری که فاصله محله مرفه اش با محله ای که رفاه اقتصادی ندارد، یک خیابان و یک بلوار است. من اتفاقا تمام کارهایم مثل آرایشگاه رفتن و خرید را در همین محله های پایین انجام می دهم. صبح بلند می شوم با موتور می روم در این محله ها می گردم و با آدم هایش دوستی و رفاقت می کنم. عموما هم نمی دانند که من فیلمسازم. من در قهوه خانه هایی می روم دیزی و املت می خورم، که کارگر ها می آیند. لذتی که از آنجا نشستن و خوراک خوردن می برم، هیچ وقت یک رستوران گران به من نمی دهد. شاید این به سبک زندگی من برمی گردد که از اول از تجملات خوشم نمی آمده. کلا، این آدم ها را خیلی خوب می شناسم، تکیه کلام ها و لباس پوشیدن شان را. خیلی وقت ها لباس های شان را می خرم و در آرشیوم نگه می دارم تا جایی استفاده کنم. به هر حال این هم علاقه مندی من است. فکر می کنم اگر بخواهم فیلم بسازم، حالا حالا ها در این طبقه کار دارم.

پس همچنان فیلم های دیگرتان هم در همین حال و هواست؟

بله، فیلمنامه جدیدی که دارم می نویسم، در همین طبقه است. این طبقه درست معرفی نشده. همین الان دست شما را می گیرم و می برم به فلان محله که خانه هایش با ارزان ترین متریال ساخته شده، ولی بسیار خوش سلیقه چیده شده. لباس آدم هایش کهنه، اما تمیز است. ما این را درست نشان نداده ایم. شما یک طبقه ای را مدام می زنید تو سرش. چه اتفاقی می افتد؟ این ها سرخوردگی ایجاد می کند و یواش یواش طرف به خودش می گوید، من چقدر بدبختم، پس بروم حقم را بگیرم و می تواند هر فاجعه ای رخ بدهد.

از این نقد نمی ترسید که بگویند می خواهید در فیلم تان فقر را بزک کنید و شرایط بد را قابل قبول جلوه دهید؟

این ها برای من تازگی ندارد. مثلا برای «شادروان» هم زیاد دیدم که نوشتند در تقدس فقر. من این را پشت سر گذاشته ام. عده ای آدم در این مملکت هستند که به هر دلیلی در یک جبر اقتصادی قرار گرفته اند و من نمی توانم کاری برای شان بکنم. فقط می توانم به آن ها امید بدهم و بگویم به رغم اوضاع بدت به چیز های خوب زندگی ات نگاه کن. من حرفم این است، وگرنه به نظرم فقر تقدسی ندارد. روایت هست، فقر که از دری می آید تو، از در دیگر ایمان بیرون می رود. نمی شود فقر را تقدیس کرد، ولی شرایط طوری است که نمی شود حداقل داشته های این آدم ها را به آن ها یادآوری نکرد.