کسب دانش فنی نوعی رادیودارو توسط محققان کشور

محققان کشور موفق به کسب دانش فنی تولید رادیوایزوتوپ مولیبدن- 99 از شکافت اورانیوم- 235 با مقیاس صنعتی به عنوان نوعی رادیودارو شدند.

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری سقف شیبدار، علی بهرامی سامانی، مدیر پروژه طرح کلان «مولیبدن» درباره اینکه این طرح چه نیازی را برطرف می کند، توضیح داد: مولیبدن جهت تشخیص برخی بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرد. هر هفته بیمارستان ها و مراکز تشخیص پزشکی هسته ای سراسر کشور نیازمند رادیودارو هایی بر مبنای استفاده از تکنسیوم-m99 هستند و سالانه بیش از یک میلیون بیمار از تکنسیوم-m99 بهره مند می شوند.

سامانی ادامه داد: این نیاز از طریق واردات مولیبدن-99 به میزان 120 کوری و توسط این شرکت تامین می شود که گاهی تحت تاثیر شرایط کشور تولید کننده و یا تنش های سیاسی قرار گرفته و موجب نگرانی بیماران و بستگان آن ها شده است.

وی افزود: از سویی تمامی حلقه های زنجیره ی تامین آن به جز حلقه فرآیند رادیوشیمی جداسازی و تخلیص آن، یعنی تاسیسات تولید هدف اورانیومی با غنای 20 درصد و امکان پرتودهی آن در راکتور تحقیقاتی هسته ای تهران و تاسیسات تولید انواع کیت های رادیودداروی مربوطه، در داخل کشور موجود هستند؛ بنابراین تولید این محصول راهبردی در داخل کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است.

سرپرست این طرح فناورانه گفت: با بیان اینکه تجربه تولید مولیبدن در مقیاس حدود 120 کوری در هر دفعه از اجرای فرایند در کشور وجود ندارد، تصریح کرد:  تولید مواد پرتوزا دارای ملاحظاتی است که اگر مد نظر قرار نگیرند، ریسک سرمایه گذاری در انتقال بلافصل نتایج آزمایشگاهی به مرحله صنعتی بالا بوده و امکان وقوع خسارت های جبران ناپذیر وجود دارد.

سامانی ادامه داد: ضمن اینکه تاسیسات سلول های داغ در زمان اجرای طرح تولید مولیبدن به روش فعالسازی نوترونی اکسید مولیبدن در شرایط خاص تحریمی مناسب برای اجرای سریع مرحله ی صنعتی نبودند، همچنین با توجه به شرایطی که برجام (برنامه ی جامع اقدام مشترک) بر طرح اعمال کرد، تصمیم بر آن شد تا طرح تولید مولیبدن در چند مرحله انجام شود.

وی افزود: به طوری که امکان انجام طرح با محدودیت های مالی و فناورانه همخوانی داشته باشد؛ لذا طرح کلان زمانی مطرح شد که از انجام صحیح فرایند های متعدد در تولید اطمینان حاصل شود. این موضوع شامل فرایند هایی که در مراحل اولیه آزمایشگاهی از اهمیت برخوردار نبودند مانند مدیریت پسماند های جامد، مایع و گازی مدیریت محصولات شیمیایی جانبی بعضاً مضر، می شد.

 سامانی اضافه کرد: مسایل فنی و مهندسی در زمانی که تولید به صورت مداوم (روتین) با فاصله کم (هر هفته) در مدت زمان طولانی (20 ساله) در ورای دیواری بتنی و شیشه سربی و تنها استفاده از دستک های مکانیکی و مواد خاص مقاوم در برابر پرتو و رعایت الزامات نهاد های مختلف مانند وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست، نظام ایمنی کشور، پسمانداری هسته ای، پادمان ملی و آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح باشند، به گونه ی دیگری نمود خواهند کرد. در اینجا نتایج آزمایش های فرایندی که در مراحل آزمایشگاهی و نیمه صنعتی با موفقیت پشت سر گذاشته شدند، راهگشای بسیاری از سوالات جدید خواهند شد.

وی با ارایه مثالی توضیح داد: به عنوان مثال داده هایی که طراحان بازسازی تاسیسات سلول های داغ به آن نیاز دارند قبل از اجرای مرحله ی صنعتی حاصل نمی شوند، لیکن داده های پیشین که از مراجع قابل حصول نیستند، چراغ راه خواهند بود. قابل توجه اینکه تجربه فرایند انتخابی در طرح حاضر پیش از این در هیچ کجای دنیای وجود نداشته که آن هم ناشی از شرایط خاص سیاسی و تحریمی بوده است.    

سامانی افزود: سالانه بیش از چهار میلیون یورو هزینه تامین رادیوایزوتوپ مولیبدن-99 می شود. علاوه بر این، ظرفیت بالقوه ای در کشور برای تولید صفحات اورانیومی و پرتودهی آنها در راکتور تحقیقاتی تهران وجود دارد که با اجرای این طرح به مرحله فعلیت خواهد رسید.

مدیر پروژه طرح کلان تولید مولیبدن درباره اینکه این طرح در حال حاضر در کدام فاز قرار دارد، توضیح داد: با توجه به شرایط و نیاز کشور و تغییر راهبردی دنیا در تولید مولیبدن و اینکه تولیدکنندگان منطقه ای در حال جایگزین شدن با چند شرکت عمده تولید در دنیا هستند،  فاز نیمه صنعتی با همکاری معاونت علمی و فناوری تکمیل شده و وارد فاز صنعتی شده ایم.

سامانی ادامه داد: برنامه آتی طرح، افزایش مقیاس تجهیزات فرایند های رادیوشیمی در شرایط خاص است به طوری که امکان مدیریت و اجرای فرایند های تولید و پسمانداری برای بازه زمانی 20 ساله با تولید مستمر و بدون نقص هفتگی – هماهنگ با مراحل اصلاح تاسیسات سلول های داغ و تجهیزات پرتودهی و ترخیص نمونه پرتودهی شده – وفق شرایط بازرسی های بین المللی و الزامات دارویی وزارت بهداشت تامین شود. با توجه به اینکه سایر مجموعه های سازمان که در پروژه نقش دارند سیاست ها و نقشه راه خود را تعریف کرده اند، انجام کامل طرح باید با هماهنگی و در آینده نزدیک عملیاتی شود.

وی در خصوص ظرفیت تولید مولیبدن اضافه کرد: مبنای این طرح تولید مولیبدن به میزان نیاز کشور با توجه به امکانات و تاسیسات موجود بوده که در صورتی که موضوع صادرات و امکان پرتودهی و انجام فرایند در تاسیسات دیگر باشد، موضوع انتقال دانش فنی بزرگترین دستاورد پروژه خواهد بود.

سامانی در پایان گفت: ظرفیت ایجاد حداقل پنجاه شغل تخصصی مستقیم به مدت 20 سال با اجرای این طرح بوجود خواهد آمد و همچنین در سایر مجموعه های مرتبط در سازمان نیز ظرفیت هایی بوجود خواهد آمد.

به گزارش سقف شیبدار، بر اساس آمار، بیش از 60 درصد استفاده از رادیوداروها، تنها مربوط به رادیودارو های تکنسیوم  m99 است.

در ایران سالانه حدود یک میلیون بیمار از رادیودارو های تکنسیوم- m99 استفاده می کنند. تمام نیاز به مولیبدن- 99 به عنوان مادر انواع رادیودارو های مبتنی بر تکنسیوم- m99 از واردات با ارزش حدود پنج میلیون یورو در سال و با مشکلات فراوان تامین می شود.

فرآیند استفاده از این رادیوایزوتوپ در سازمان انرژی اتمی، وجود داشته و به صورت بومی تولید و در مراکز پزشکی هسته ای کشور استفاده می شود. روش اقتصادی و بهترین راه تولید رادیوایزوتوپ مولیبدن- 99 استحصال آن از محصولات شکافت اورانیوم- 235 است.

 دانش فنی تولید این رادیوایزوتوپ توسط سازمان انرژی اتمی ایجاد شده است. یکی از شرکت های داخلی فعال در این حوزه به همراهی سازمان انرژی اتمی، طرح تولید رادیوایزوتوپ مولیبدن- 99 از شکافت اورانیوم- 235 در مقیاس صنعتی با اعتباری به میزان 1200 میلیارد ریال و شش میلیون یورو  (قدر السهم معاونت 600 میلیارد ریال) در حال اجراست.