حقایقی درباره نمک دریا و نمک یددار

آفتاب نیوز :

دکتر سیما اورنگ مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان در گفت وگو با سقف شیبدار با اشاره به برگزاری هفته اطلاع رسانی درباره تیرویید از 4 تا 10 خردادماه، با اشاره به مصرف نمک دریا و نمک یددار در خانواده ها و نقش ید در پیشگیری از تیرویید اظهار کرد: نمک دریا حاصل تبخیر آب دریا است و در سواحل دریا انباشته می شود و به علت در معرض قرار گرفتن با هوای آزاد و نور خورشید مقادیر قابل توجهی از ید آن تبخیر می شود، بنابراین نمک دریا دارای ید کافی برای تامین ید مورد نیاز روزانه افراد نیست. علاوه بر این، نمک دریا دارای انواع ناخالصی از جمله فلزات سنگین مانند سرب، جیوه و ارسنیک است که خطر سرطان زایی آن ها به اثبات رسیده است.

وی افزود: از طرف دیگر ورود فضولات شیمیایی کارخانه های صنعتی به داخل آب دریاها و اقیانوس ها منبع دیگری برای آلودگی نمک دریا است.

مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: در صورتی که نمک دریا در کارخانه های صنعتی به طور بهداشتی تصفیه و فلزات سنگین و مواد معدنی اضافی آن گرفته شود، بی ضرر خواهد بود اما این اقدام به تنهایی کافی نیست و برای جبران کمبود ید لازم است که در نهایت املاح ید نیز به نمک اضافه شود و در حقیقت این روند تصفیه و افزودن ید، همان تولید نمک یددار تصفیه شده است که مصرف آن توصیه می شود. در صورتی که نمک از سنگ نمک یا دریا گرفته شود و تصفیه و یددار شود، هر دو نوع نمک برای مصرف مطلوب خواهند بود.

نمک «طبیعی» و نمک «شیمیایی»، یک نام گذاری نادرست

وی عنوان کرد: باید حواسمان باشد نام گذاری نمک به نام های نمک شیمیایی و طبیعی نادرست است. ترکیب شیمیایی هر دو نوع نمک چه از سنگ نمک و چه از نمک دریا گرفته شوند، از کلرور سدیم است که در طبیعت وجود دارد. نمک یکی از مواد مورد نیاز برای سوخت و ساز مواد غذایی در بدن، انتقال پیام های عصبی و عملکرد صحیح عضلات است. تمام نمک ها دارای یک ترکیب شیمیایی یکسان به صورت کلرور سدیم هستند و تفاوت عمده آن ها در چگونگی استخراج و تولید، قوام، طعم، رنگ و محتوای ید آن ها است.

اورنگ در خصوص مطرح شدن اینکه مصرفنمک طبیعی بهترین درمان فشار خون است، گفت: در حقیقت می توان گفت که نمک همان نمک است چه به رنگ صورتی یا سفید و چه به صورت کریستال های ریز و یا درشت باشد. محتوای سدیم تمام نمک ها یکسان است و ارزش غذایی نمک دریا که آن را به عنوان نمک طبیعی تلقی می کنند و نمک یددار تصفیه شده کارخانه های تولید نمک یددار، یکسان است و هر دو نمک حاوی 40 درصد یون سدیم هستند. به عبارت دیگر، هر گرم از نمک دریا و هر گرم از نمک یددار تصفیه شده هر دو حاوی 4/0 گرم یون سدیم است.

وی ادامه داد: یون سدیم مهمترین عامل دخیل در افزایش فشار خون شریانی است. اگر میزان مصرف نمک که تعیین کننده یون سدیم دریافتی است، بیش از حد توصیه شده باشد هر نوع نمکی می تواند باعث افزایش فشار خون شریانی، بیماری های قلبی عروقی و سکته قلبی و سکته مغزی شود، بنابراین این تصور که نمک طبیعی یا نمک دریا برای درمان فشار خون مفید است، هیچگونه مبنای علمی ندارد و مردود است. 

مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: به طور کلی نمک به عنوان یکی از مواد مورد نیاز بدن به مقدار محدود مورد نیاز است و بر اساس توصیه سازمان بهداشت جهانی، مصرف حداکثر تا 5 گرم نمک خوراکی در روز تعیین شده است در حالی که مصرف سرانه نمک در کشور ما دو تا سه برابر بیشتر از این مقدار توصیه شده است و در خوزستان هم مصرف روزانه آن 9 گرم است.

آیا نمک دریا ضد سرطان است؟

وی بیان کرد: ترکیب شیمیایی همه نمک ها، کلرور سدیم است که هیچکدام از این دو یون عامل بروز سرطان و یا عامل ضد سرطان نیستند در حالی که اثر سرطان زایی فلزات سنگین از جمله سرب، جیوه و ارسنیک به خوبی شناخته شده است و مصرف مداوم این مواد باعث اختلال عملکرد سلول های بدن می شود و زمینه را برای بدخیم و سرطانی شدن آن ها فراهم می کنند. وجود این فلزات سنگین و همچنین آلاینده های شیمیایی در نمک دریا نه تنها خاصیت ضد سرطان زایی به آن نمی دهد بلکه مصرف این نوع نمک یعنی نمک دریا، می تواند زمینه بروز برخی از سرطان ها را در بدن فراهم کند.

اورنگ در خصوص عوارض نمک تصفیه نشده و غیر یددار بیان کرد: ید یک ماده حیاتی برای زندگی جانداران است که به صورت عمده در آب دریاها و اقیانوس ها و همچنین در خاک وجود دارد. ید در بدن تولید نمی شود و نیاز روزانه فرد به ید نیز بسیار اندک است. این مقدار اندک باید از طریق آب یا مواد غذایی به بدن برسد.

وی افزود: با توجه به اینکه ید موجود در خاک مناطق مختلف متفاوت است، گیاهانی که در این مناطق رشد می کنند و حیواناتی که از این گیاهان تغذیه می کنند ید کافی ندارند، بنابراین جمعیت ساکن در این مناطق در معرض خطر کمبود ید هستند.

مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان عنوان کرد: ید یک عنصر اساسی برای تولید هورمون های تیرویید و رشد و نمو مغز انسان و حیوانات است و کمبود آن یک معضل قدیمی نوع بشر و یکی از شایع ترین علت های قابل پیشگیری آسیب مغزی در دنیای امروزی است. کمبود ید در رژیم غذایی انسان موجب بروز عوارض گوناکونی می شود که به مجموعه آن ها اختلال های ناشی از کمبود ید می گویند.

استفاده از نمک یددار، موثرترین را پیشگیری از اختلال های ناشی از کمبود ید

وی افزود: این اختلال ها ممکن است از بزرگی غده تیرویید (گواتر) تا عقب ماندگی فیزیکی و ذهنی (کرتینیسم) را شامل شوند. شناخت بشر از گواتر به هزاران سال قبل و از کرتنیسم به صدها سال قبل بر می گردد. قدیمی ترین و کم خرج ترین و موثرترین روش پیشگیری از اختلال های ناشی از کمبود ید، استفاده از نمک یددار است.

اورنگ گفت: مزیت نمک یددار این است که صرف نظر از وضعیت اقتصادی و اجتماعی، توسط تمام اقشار جامعه و در تمام فصول سال تقریبا به یک نسبت مورد استفاده قرار می گیرد. کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی از ده ها سال قبل با افزودن ید به نمک و مواد غذایی دیگر توانسته اند، به طور موثری از عوارض ناشی از کمبود ید در جوامع خود جلوگیری کنند. امروزه نیز تمام کشورهای دنیا از نمک یددار تصفیه شده استفاده می کنند.

وی بیان کرد: یددار کردن نمک در ایران از اواخر دهه 1370 شروع شد و در سه دهه مصرف همگانی نمک یددار توسط خانوارهای ایرانی، معظل کمبود ید در ایران تحت کنترل در آمده است. در نزدیک به یک قرن استفاده از نمک یددار تصفیه شده در کشورهای مختلف دنیا و در 30 سال در ایران، تاکنون هیچگونه عارضه جانبی حاصل از نمک یددار تصفیه شده گزارش نشده است و نظر بر اینکه مصرف نمک تصفیه نشده در تقریبا تمام کشورهای دنیا منع شده است، گزارشی از عوارض آن هم در دست نیست.

مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان عنوان کرد: با توجه به فراگیر بودن اختلال های ناشی از کمبود ید در دنیا لزوم تشکیل یک سازمان بین المللی برای مبارزه با این اختلال ها احساس شد. ضرورت وجود چنین سازمانی در چندین مجمع بین المللی از سال 1974 تا 1986 میلادی مورد بحث و توافق قرار گرفت و سرانجام در سال 1986 میلادی انجمن بین المللی برای کنترل اختلال های ناشی از کمبود ید به عنوان همکار سازمان بهداشت جهانی و یونیسف آغاز به کار کرد.

وی ادامه داد: اهداف این انجمن شامل افزایش آگاهی عموم نسبت به اختلال های ناشی از کمبود ید، بررسی شیوع کمبود ید در جهان، تهیه راهکارهایی برای کنترل و همچنین ارزیابی اثر راهکارهای به کار گرفته شده، پژوهش در زمینه کمبود ید، تربیت نیروی انسانی لازم و ایجاد تشکلی از مشاوران متخصص بود.

اورنگ گفت: کمبود ید و اختلال های ناشی از آن با طیف وسیعی از تظاهرات بالینی به عنوان یکی از مشکلات بهداشتی – تغذیه ای کشور ایران از سال ها قبل وجود داشته است و مطالعات پژوهشگران ایران در سال های 1362 تا 1368 نشان داد که بیشتر استان های کشور با کمبود متوسط تا شدید ید روبه رو هستند.

وی افزود: عوارض شدید کمبود ید از جمله عقب ماندگی رشد، اختلال شنوایی و کاهش ضریب هوشی نیز در کودکان ساکن در نواحی کوهستانی در برخی از این مطالعات مشاهده شد. نتیجه این مطالعات منجر به تشکیل کمیته کشوری مبارزه با اختلال های ناشی از کمبود ید در سال 1368 در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی شد.

مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان بیان کرد: با تشکیل این کمیته و همزمان بررسی وضعیت موجود، اقدامات لازم در مورد استراتژی تهیه نمک یددار نیز انجام و تولید نمک یددار در سال 1373 اجباری شد و مصرف آن توسط خانوارهای کشور افزایش یافت.

وی افزود: برنامه مبارزه با کمبود ید در ایران از طریق یددار کردن نمک بسیار موثر بوده است و هفت سال پس از آغاز برنامه، کشور ایران در سال 2000 میلادی از طرف دفتر منطقه مدیترانه شرقی سازمان بهداشت جهانی عاری از کمبود ید اعلام شد.

اورنگ گفت: تلاش های انجام شده در 30 سال گذشته در کشور نشان می دهد که با حفظ شاخص های مصرف نمک یددار، کشور ایران از نظر میزان ید ادراری و درصد شیوع گواتر در زمره معدود کشورهای جهان است که برنامه پیشگیری و حذف اختلال های ناشی از کمبود ید را به صورت مستمر، علمی و با موفقیت اجرا کرده است و بصورت ادواری آن را ارزیابی می کند.

وی با بیان اینکه به همه افراد جامعه توصیه می شود که از نمک یددار تصفیه شده استفاده کنند، افزود: بیماران مبتلا به بیماری های قلبی عروقی و کلیوی و دیگر بیماران مقدار مصرف روزانه نمک خود را با پزشک معالج خود تنظیم کنند. زنان باردار هم علاوه بر مصرف نمک یددار، از سه ماه قبل از بارداری و در طول بارداری و شیردهی نیاز به حداقل 150 میکرو گرم ید اضافی در روز دارند که با مصرف مکمل های دارویی دارای حداقل 150 میکروگرم ید که توسط پزشک معالج تجویز می شود تامین خواهد شد.

مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: مصرف نمک یددار در حد توصیه شده برای تمام افراد جامعه ضروری است و با هیچگونه عارضه جانبی همراه نیست.

وی عنوان کرد: نمک یددار باعث سقط جنین و سرطان نمی شود بلکه از بروز گواتر و اختلال در رشد مغزی ناشی از کمبود ید در جنین و نوزاد و در نتیجه کاهش یادگیری و ضریب هوشی کودکان و جوانان جلوگیری می کند. مصرف متعارف نمک یددار با کم کاری یا پر کاری تیرویید نیز همراه نیست.