گره های کوهنوردی

در دنیای کوهنوردی جایی که هر صعودی با چالش های خاص خود همراه است ایمنی حرف اول را می زند. ابزارها نقش حیاتی در این ایمنی ایفا می کنند و طناب بدون شک یکی از اصلی ترین این ابزارهاست. اما صرف داشتن طناب کافی نیست؛ دانش استفاده صحیح از آن به ویژه مهارت گره زنی تفاوت میان یک صعود امن و یک حادثه ناگوار را رقم می زند. یک گره محکم و مناسب می تواند جان شما و همنوردانتان را نجات دهد و امکان انجام مانورهای پیچیده و ضروری را در ارتفاع فراهم کند. تسلط بر انواع گره های کوهنوردی نه تنها نشان دهنده حرفه ای گری است بلکه یک ضرورت مطلق برای هر کسی است که قدم در مسیرهای کوهستانی می گذارد. این مهارت به شما اطمینان می دهد که در شرایط مختلف از اتصال به کارگاه گرفته تا فرود و حمایت می توانید به طناب و گره های خود اعتماد کنید.

گره طناب در کوهنوردی چیست

گره طناب در کوهنوردی به معنی ایجاد اتصال یا حلقه در طناب با استفاده از روش های مشخص و استاندارد است. این اتصال ها با هدف تحمل بار ایجاد نقطه اتصال یا انجام عملیات خاصی مانند حمایت یا فرود انجام می شوند.

هر گره ساختار منحصربه فردی دارد که بر اساس اصطکاک و فشار بین قسمت های مختلف طناب شکل می گیرد. انتخاب گره مناسب و اجرای صحیح آن استحکام و پایداری لازم را برای کاربرد مورد نظر فراهم می کند و از باز شدن ناخواسته گره تحت فشار جلوگیری می کند.

اهمیت زدن گره درست در کوهنوردی

اهمیت گره زدن صحیح در کوهنوردی غیرقابل انکار است. یک گره نادرست می تواند تحت فشار باز شود یا آنقدر محکم شود که به طناب آسیب برساند و در لحظات حساس منجر به فاجعه شود.

گره های صحیح به طناب اجازه می دهند تا بار را به درستی تحمل کند و از ایجاد نقاط ضعف در سیستم جلوگیری می کند. تمرین و تکرار گره ها تا رسیدن به تسلط کامل بخشی اساسی از آموزش هر کوهنورد است و اعتماد به نفس لازم برای مواجهه با شرایط مختلف را فراهم می آورد.

انواع گره طناب کوهنوردی از نظر کاربرد

گره های کوهنوردی بر اساس کاربردشان به دسته های مختلفی تقسیم می شوند. شناخت این دسته بندی به انتخاب گره مناسب برای هر موقعیت کمک می کند و فرآیند یادگیری را ساده تر می سازد.

این دسته ها شامل گره هایی برای اتصال دو طناب ایجاد حلقه اتصال به ابزار یا کارگاه و گره هایی برای ایجاد اصطکاک و کنترل سرعت هستند. هر دسته ویژگی ها و موارد استفاده خاص خود را دارد.

گره های خم

گره های خم برای اتصال دو سر طناب یا دو طناب به یکدیگر استفاده می شوند. این گره ها باید تحت کشش پایدار باشند و به راحتی باز نشوند به خصوص زمانی که دو طناب با قطر متفاوت یا جنس مختلف را به هم وصل می کنند.

استحکام و پایداری گره خمیده حیاتی است زیرا نقطه اتصال دو طناب اغلب تحت فشار زیادی قرار می گیرد. مثال هایی از گره های خم شامل گره ماهیگیر دوبل و گره آب (برای تسمه) هستند.

گره های پایانی

گره های پایانی گره هایی هستند که در انتهای طناب زده می شوند. این گره ها می توانند برای ایجاد یک حلقه ثابت در انتهای طناب (مانند گره هشت دنباله برای اتصال به هارنس) یا به عنوان گره استاپر (مانند گره سردست در انتهای طناب راپل) استفاده شوند.

هدف اصلی این گره ها جلوگیری از عبور انتهای طناب از ابزار یا ایجاد یک نقطه اتصال امن در انتهای طناب است. این گره ها باید قابل اعتماد و آسان برای بررسی باشند.

گره Mid loop

گره های Mid loop یا حلقه های میانی گره هایی هستند که در وسط طناب زده می شوند و یک حلقه ایجاد می کنند. این حلقه ها می توانند برای اتصال میانی کوهنوردان در یک تیم ایجاد نقاط اتصال در کارگاه ها یا تقسیم بار در سیستم های پیچیده تر استفاده شوند.

گره پروانه آلپ یکی از رایج ترین و مطمئن ترین گره های Mid loop است که حتی پس از تحمل بار سنگین نیز به راحتی باز می شود و به طناب آسیب کمتری می رساند.

گره های اتصالات

گره های اتصالات برای وصل کردن طناب به یک نقطه ثابت مانند کارگاه ابزار کوهنوردی یا هارنس کوهنورد استفاده می شوند. این گره ها باید بسیار محکم و قابل اعتماد باشند زیرا نقطه اصلی اتصال سیستم حمایت هستند.

گره هشت دنباله (Figure Eight Follow Through) رایج ترین گره برای اتصال کوهنورد به هارنس است. گره بولین نیز در برخی شرایط برای اتصال به کارگاه یا ایجاد حلقه استفاده می شود هرچند استفاده از آن در کوهنوردی نوین با احتیاط بیشتری همراه است.

گره های ایستا

گره های ایستا یا ثابت گره هایی هستند که پس از بسته شدن و تحت کشش قرار گرفتن شکل خود را حفظ کرده و جابجا نمی شوند. این ویژگی برای گره هایی که قرار است نقطه اتصال ثابت یا حلقه پایداری ایجاد کنند بسیار مهم است.

اکثر گره های اصلی کوهنوردی مانند گره هشت گره بولین و گره پروانه آلپ در دسته گره های ایستا قرار می گیرند. پایداری این گره ها امنیت سیستم را تضمین می کند.

گره های اسلاید

گره های اسلاید یا گره های اصطکاکی گره هایی هستند که دور طناب اصلی بسته می شوند و تحت بار قفل می شوند اما زمانی که بار از روی آن ها برداشته می شود می توان آن ها را روی طناب اصلی جابجا کرد. این گره ها معمولاً با طنابچه نازک تری بسته می شوند.

گره پروسیک معروف ترین گره اسلاید است که برای صعود روی طناب ثابت ایجاد سیستم های بالاکشی اضطراری یا به عنوان پشتیبان در حین فرود استفاده می شود. این گره ها امکان کنترل حرکت روی طناب را فراهم می کنند.

گره هشت

گره هشت یکی از بنیادی ترین و پرکاربردترین گره ها در کوهنوردی است. شکل ظاهری آن شبیه عدد هشت انگلیسی است و به دلیل سادگی در یادگیری و بررسی و همچنین استحکام بالا به گره اصلی برای اتصال به هارنس و ایجاد حلقه تبدیل شده است.

این گره انواع مختلفی دارد اما دو مدل پایه و دنباله برای کوهنوردان ضروری هستند. گره هشت نسبت به گره سردست استحکام بیشتری دارد و کمتر تمایل به باز شدن تحت بارهای متناوب دارد.

نحوه زدن گره هشت مدل پایه

گره هشت مدل پایه که به آن گره هشت روی بایت (Figure Eight on a Bight) نیز می گویند برای ایجاد یک حلقه ثابت در انتهای یا وسط طناب استفاده می شود. ابتدا طناب را دو لا کنید تا یک حلقه (بایت) ایجاد شود.

حلقه را دور قسمت ثابت طناب بپیچید و سپس سر حلقه را از درون چشمی که در ابتدا ایجاد شده بود عبور دهید. گره را با کشیدن آرام هر سه قسمت طناب (حلقه و دو سر طناب اصلی) محکم کنید و از مرتب بودن آن اطمینان حاصل کنید.

گره هشت دنباله

گره هشت دنباله (Figure Eight Follow Through) رایج ترین روش اتصال کوهنورد به هارنس است. ابتدا انتهای طناب را از حلقه اتصال هارنس (Tie-in point) عبور دهید. سپس با انتهای طناب گره هشت پایه را به صورت شل روی قسمت اصلی طناب ببندید.

حالا انتهای طناب را دنبال کرده و دقیقاً مسیر طناب اصلی را از درون گره هشت پایه باز شده طی کنید. پس از عبور کامل انتهای طناب از گره آن را محکم کنید و مطمئن شوید که گره مرتب و بدون پیچ خوردگی است. برای افزایش ایمنی یک گره استاپر (مانند گره سردست) با انتهای آزاد طناب بزنید.

گره بولین

گره بولین (Bowline) یک گره قدیمی و پرکاربرد است که برای ایجاد یک حلقه ثابت در انتهای طناب استفاده می شود. این گره به دلیل اینکه پس از تحمل بار سنگین نیز نسبتاً راحت باز می شود شناخته شده است.

در گذشته از این گره برای اتصال به هارنس استفاده می شد اما به دلیل احتمال باز شدن تحت بارهای چرخشی یا ضربه ای امروزه گره هشت دنباله ترجیح داده می شود. با این حال گره بولین همچنان در برخی شرایط خاص کوهنوردی و امداد و نجات کاربرد دارد.

نحوه زدن گره بولین

برای زدن گره بولین ابتدا با قسمت اصلی طناب یک حلقه کوچک (چشمی) ایجاد کنید به طوری که سر آزاد طناب زیر قسمت اصلی قرار گیرد. سپس سر آزاد طناب را از زیر چشمی عبور دهید.

سر آزاد را دور قسمت اصلی طناب بپیچید و دوباره از بالای همان چشمی که ابتدا ایجاد کرده بودید به سمت پایین عبور دهید. گره را با کشیدن همزمان سر آزاد و قسمت اصلی طناب محکم کنید. حتماً یک گره استاپر با سر آزاد طناب اضافه کنید.

گره پروسیک

گره پروسیک (Prusik Knot) یک گره اصطکاکی است که با یک طنابچه باریک تر روی طناب اصلی بسته می شود. این گره تحت بار قفل شده و روی طناب اصلی ثابت می شود اما زمانی که بار از روی آن برداشته می شود می توان آن را روی طناب به بالا یا پایین حرکت داد.

گره پروسیک یک ابزار ایمنی ضروری است و در موقعیت های مختلفی از جمله خودحمایتی در حین راپل صعود روی طناب ثابت و ساخت سیستم های بالاکشی اضطراری کاربرد دارد. یادگیری صحیح این گره برای هر کوهنورد جدی لازم است.

نحوه زدن گره پروسیک

برای زدن گره پروسیک یک طنابچه با قطر کمتر از طناب اصلی (معمولاً حلقه پروسیک آماده) را بردارید. حلقه طنابچه را دور طناب اصلی قرار دهید. سپس یک سر طنابچه را از داخل حلقه دیگر عبور دهید.

این کار را حداقل دو بار دیگر تکرار کنید (در مجموع سه دور یا بیشتر بسته به جنس و قطر طناب ها) تا طنابچه به طور مرتب دور طناب اصلی پیچیده شود. انتهای طنابچه را به کارابین وصل کنید. مطمئن شوید که پیچ ها مرتب هستند و گره تحت کشش قفل می شود.

گره ماهیگیر دوبل

گره ماهیگیر دوبل (Double Fisherman’s Knot) یکی از مطمئن ترین گره های خم برای اتصال دو طناب به یکدیگر به خصوص برای طناب های راپل یا ایجاد حلقه های طنابچه است. این گره از دو گره ماهیگیر ساده که به صورت پشت به پشت روی طناب دیگر بسته می شوند تشکیل شده است.

استحکام این گره بسیار بالا است اما نکته منفی آن این است که پس از تحمل بار سنگین باز کردن آن بسیار دشوار می شود. برای اطمینان انتهای آزاد طناب ها پس از بستن گره باید به اندازه کافی بلند باقی بمانند.

نحوه زدن گره ماهیگیر دوبل

دو سر طنابی که می خواهید به هم وصل کنید را موازی یکدیگر قرار دهید. با سر آزاد یکی از طناب ها یک گره ماهیگیر ساده (دو دور پیچیدن دور طناب دیگر و عبور از داخل حلقه ها) را دور طناب دیگر بزنید.

حالا همین کار را با سر آزاد طناب دوم انجام دهید؛ یک گره ماهیگیر ساده دور طناب اول بزنید. هر دو گره را به آرامی محکم کنید و سپس با کشیدن همزمان دو طناب اصلی دو گره را به هم نزدیک کنید تا کاملاً در هم قفل شوند. انتهای آزاد باید حداقل 10-15 سانتی متر باقی بماند.

گره جعبه

گره جعبه (Flat Overhand Bend) که به آن گره آب (Water Knot) نیز گفته می شود گره خم استاندارد برای اتصال دو سر تسمه (Webbing) به یکدیگر است. این گره برای ایجاد حلقه های تسمه ای (اسلینگ) یا اتصال دو تسمه در کارگاه ها استفاده می شود.

این گره در ظاهر ساده است اما باید با دقت بسته شود و انتهای آن به اندازه کافی بلند باقی بماند تا از باز شدن آن تحت فشار جلوگیری شود. این گره برای طناب های بافته شده (Rope) مناسب نیست و فقط برای تسمه های تخت (Flat webbing) توصیه می شود.

نحوه زدن گره جعبه

یک گره سردست ساده در انتهای یکی از تسمه ها بزنید اما آن را محکم نکنید. سر آزاد تسمه دوم را از انتهای آزاد تسمه اول شروع کرده و مسیر گره سردست را به صورت معکوس دنبال کنید.

یعنی سر آزاد تسمه دوم باید از همان مسیر و سوراخ هایی عبور کند که تسمه اول طی کرده است اما در جهت مخالف. پس از عبور کامل گره را با کشیدن هر چهار قسمت (دو سر آزاد و دو سر اصلی) محکم کنید. انتهای آزاد باید حداقل 7-10 سانتی متر باقی بماند.

گره مانتر

گره مانتر (Munter Hitch) یک گره اصطکاکی است که به جای ابزارهای حمایت یا فرود برای کنترل سرعت طناب عبوری استفاده می شود. این گره با استفاده از یک کارابین گلابی شکل (HMS) بسته می شود و امکان حمایت یا فرود را فراهم می کند.

گره مانتر در شرایط اضطراری یا زمانی که ابزار حمایت در دسترس نیست بسیار مفید است. با این حال استفاده طولانی مدت از آن باعث پیچ خوردن شدید طناب می شود و اصطکاک زیادی تولید می کند که می تواند طناب و کارابین را گرم کند.

نحوه زدن گره مانتر

یک حلقه در طناب ایجاد کنید. حلقه را از کارابین عبور دهید. سپس حلقه را یک دور دیگر بچرخانید و دوباره از کارابین عبور دهید به طوری که یک سمت طناب به سمت بالا (به سمت کوهنورد/بار) و سمت دیگر به سمت پایین (به سمت طناب دهنده) باشد.

جهت قرارگیری طناب در کارابین برای حمایت یا فرود متفاوت است. گره را به طور مرتب در کارابین قرار دهید و همیشه از یک کارابین قفل شونده استفاده کنید. کنترل سرعت با دست روی سر آزاد طناب انجام می شود و نباید دست را از روی طناب برداشت.

گره سردست

گره سردست (Overhand Knot) ساده ترین گره ممکن است و اساس بسیاری از گره های دیگر است. این گره به تنهایی به عنوان گره استاپر در انتهای طناب یا تسمه یا برای بستن وسایل سبک استفاده می شود.

اگرچه این گره بسیار ساده است اما استحکام آن نسبت به گره هشت کمتر است و تمایل بیشتری به باز شدن تحت بارهای خاص دارد. همچنین تحت بار سنگین بسیار محکم می شود و باز کردن آن دشوار است. به عنوان گره اصلی اتصال به هارنس توصیه نمی شود.

نحوه زدن گره سردست

یک حلقه ساده در طناب ایجاد کنید. سر آزاد طناب را از داخل این حلقه عبور دهید. گره را با کشیدن هر دو سر طناب محکم کنید. برای استفاده به عنوان گره استاپر آن را نزدیک انتهای طناب بزنید و مطمئن شوید که انتهای آزاد طناب به اندازه کافی بلند باقی می ماند.

گره آب

گره آب (Water Knot) که همان گره جعبه (Flat Overhand Bend) است به طور خاص برای اتصال دو سر تسمه تخت (Webbing) طراحی شده است. این گره به دلیل سادگی و استحکام نسبتاً خوب برای تسمه ها گره استاندارد برای ساخت حلقه های تسمه ای (اسلینگ) محسوب می شود.

اهمیت این گره در ایجاد نقاط اتصال قوی و مطمئن با استفاده از تسمه است که در ساخت کارگاه ها و سیستم های حمایتی کاربرد فراوان دارد. همانند گره جعبه اجرای صحیح و باقی گذاشتن انتهای آزاد کافی برای جلوگیری از باز شدن آن ضروری است.

گره پروانه

گره پروانه (Alpine Butterfly Knot) یک گره Mid loop مطمئن است که در وسط طناب زده می شود و یک حلقه ثابت و جهت دار ایجاد می کند. این گره به دلیل توانایی توزیع بار در سه جهت مختلف و همچنین عدم آسیب رساندن به استحکام طناب در سیستم های حمایتی و بالاکشی به خصوص در صعودهای چند طوله کاربرد دارد.

مزیت دیگر گره پروانه این است که حتی پس از تحمل بار سنگین نیز به راحتی باز می شود. این گره می تواند به عنوان نقطه اتصال میانی در یک تیم کوهنوردی یا برای جداسازی قسمت آسیب دیده طناب استفاده شود.

گره بشکه

گره بشکه (Barrel Knot) یک گره ساده است که معمولاً برای ایجاد یک حلقه کوچک و محکم در انتهای طناب یا طنابچه استفاده می شود. این گره می تواند به عنوان جایگزینی برای گره سردست در شرایطی که نیاز به حلقه کوچک تری است به کار رود.

کاربرد این گره در کوهنوردی ممکن است کمتر از گره های اصلی باشد اما در برخی موقعیت های خاص مانند ایجاد حلقه برای اتصال ابزارهای کوچک یا به عنوان گره استاپر ثانویه می تواند مفید واقع شود.

نحوه جمع کردن طناب کوهنوردی

جمع کردن صحیح طناب کوهنوردی پس از استفاده به اندازه گره زدن آن اهمیت دارد. جمع کردن نادرست می تواند باعث پیچ خوردگی گره خوردن و آسیب دیدن الیاف طناب شود و عمر مفید آن را کاهش دهد.

رایج ترین روش روش پروانه ای (Butterfly Coil) است که طناب را مرتب نگه می دارد و از پیچ خوردگی آن جلوگیری می کند. قبل از جمع کردن طناب را تمیز و خشک کنید. طناب خیس یا کثیف نباید برای مدت طولانی جمع شده باقی بماند.

برای جمع کردن پروانه ای یک سر طناب را در دست بگیرید. با دست دیگر حلقه های متناوب به سمت چپ و راست ایجاد کنید و روی دست اول قرار دهید. این کار را ادامه دهید تا انتهای طناب باقی بماند.

سپس دسته حلقه ها را از دست بردارید و با انتهای باقی مانده طناب قسمت بالای دسته را محکم بپیچید. در نهایت یک حلقه کوچک با انتهای طناب ایجاد کرده و آن را از زیر پیچ ها عبور دهید و محکم کنید تا دسته طناب بسته شود.

اصطلاحات تخصصی گره ها

آشنایی با اصطلاحات رایج در زمینه گره ها درک و یادگیری آن ها را آسان تر می کند. برخی از این اصطلاحات عبارتند از:

بایت (Bight): قسمتی از طناب که دولا شده اما حلقه کامل نشده است.

حلقه (Loop): یک دایره کامل در طناب که روی خودش صلیب شده است.

سر آزاد (Working End): قسمتی از طناب که برای گره زدن استفاده می شود.

سر ثابت (Standing Part): قسمت اصلی و بلند طناب که تحت کشش قرار می گیرد.

چشمی (Eye): حلقه ای در طناب که در انتهای گره ایجاد می شود (مانند چشمی گره بولین).

چرا باید گره های مختلف کوهنوردی را یاد بگیرم؟

یادگیری گره های مختلف برای ایمنی شما و همنوردانتان در کوهستان حیاتی است. هر گره کاربرد خاصی دارد و استفاده صحیح از آن سیستم حمایتی شما را مطمئن می سازد و از حوادث جلوگیری می کند.

چطور می توانم گره بولین را درست ببندم و از آن برای اتصال به کارگاه استفاده کنم؟

برای بستن بولین یک چشمی ایجاد کرده سر آزاد را از آن عبور داده دور سر ثابت پیچیده و دوباره از چشمی برگردانید. برای اتصال به کارگاه حلقه بولین را به نقطه اتصال وصل کنید. حتماً با یک گره استاپر آن را پشتیبان گیری کنید.

چطور باید طناب کوهنوردی را بعد از استفاده جمع کنم تا آسیب نبیند؟

پس از تمیز و خشک کردن طناب از روش پروانه ای (Butterfly Coil) استفاده کنید. حلقه های متناوب ایجاد کرده دسته را بپیچید و با انتهای طناب محکم کنید. این روش از پیچ خوردگی و آسیب به طناب جلوگیری می کند.