لباس های سنتی

لباس های سنتی ایران گنجینه ای بی نظیر از هویت تاریخ و فرهنگ اقوام مختلف این سرزمین پهناور هستند. این پوشاک صرفاً پوششی برای بدن نیستند بلکه بازتابی عمیق از سبک زندگی موقعیت اجتماعی سن و حتی وضعیت تاهل افراد به شمار می روند. تنوع آب وهوایی و جغرافیایی ایران از کوهستان های سردسیر تا سواحل گرم و مرطوب و مناطق کویری نقش کلیدی در شکل گیری جنس طرح و رنگ این لباس ها داشته است. آشنایی با لباس های محلی درک عمیق تری از غنای فرهنگی و هنری ایران به ما می دهد.

فلسفه لباس های محلی ایران

فلسفه لباس های محلی در ایران ریشه در عوامل متعددی دارد که مهم ترین آن ها اقلیم و جغرافیای هر منطقه است. مردمان در طول تاریخ لباس هایی طراحی کرده اند که بیشترین سازگاری را با محیط زندگی شان داشته باشد. به عنوان مثال در مناطق گرم و شرجی جنوب لباس ها معمولاً گشاد نازک و با رنگ های روشن هستند تا تهویه مناسبی داشته باشند و گرما را کمتر جذب کنند.

در نواحی کوهستانی و سردسیر از پارچه های ضخیم تر و لایه های بیشتری استفاده می شود تا بدن در برابر سرما محافظت شود. علاوه بر اقلیم عوامل فرهنگی اجتماعی و مذهبی نیز در طراحی لباس ها نقش داشته اند. رنگ لباس می تواند نشان دهنده سن موقعیت اجتماعی یا حتی وضعیت تاهل فرد باشد. برخی طرح ها و نقوش نیز ریشه در باورها و سنت های هر قوم دارند.

لباس های محلی ایران در گذشته

لباس های محلی ایران در گذشته به ویژه پوشاک بانوان با تنوع رنگی بسیار بالایی همراه بودند. اجداد ما اهمیت زیادی برای رنگ در لباس قائل بودند و معتقد بودند رنگ های شاد به روحیه نشاط می بخشند. این لباس ها معمولاً با انواع دوخت های تزیینی سکه مهره و سوزن دوزی های ابریشمی آراسته می شدند تا زیبایی بصری داشته باشند.

کاربردی بودن نیز همواره مورد توجه قرار می گرفت. حتی زنان عشایر با وجود پوشیدن لباس های بلند و چندلایه قادر به انجام فعالیت های روزمره خود بودند. با گذر زمان برخی از این لباس ها به دلیل تغییر سبک زندگی منسوخ شدن برخی هنرهای دستی یا گران شدن مواد اولیه مانند ابریشم و طلا تغییر کرده اند یا کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و بیشتر در مراسم خاص یا موزه ها دیده می شوند.

لباس های محلی اقوام ایران

ایران به دلیل تنوع قومی دارای طیف گسترده ای از لباس های محلی است. هر قوم و قبیله ای در این سرزمین پوشاک منحصر به فرد خود را دارد که نشان دهنده هویت فرهنگی آن هاست. این تنوع از لباس های رنگارنگ گیلان و مازندران در شمال تا پوشاک سبک و خنک هرمزگان و بلوچستان در جنوب و از لباس های چندلایه کرد و لر در غرب تا پوشش ترکمن و خراسانی در شرق گسترده شده است.

هرچند برخی اجزای کلی مانند پیراهن شلوار و سرپوش در میان اقوام مشترک است اما جزئیات طراحی جنس پارچه رنگ بندی و تزیینات تفاوت های چشمگیری ایجاد می کند که هر لباس را معرف یک قوم خاص می سازد. این لباس ها نه تنها زیبایی بصری دارند بلکه داستان تاریخ و سبک زندگی مردمان خود را روایت می کنند.

لباس آذری

لباس محلی آذربایجان نمایانگر ویژگی های هنری تاریخی و فرهنگی این قوم است. رنگ و تزیینات نقش مهمی در این لباس ها ایفا می کنند. تزییناتی مانند حاشیه دوزی منجوق دوزی و چین دوزی زیبایی لباس را دوچندان می کند. به طور کلی لباس آذری شامل سرپوش تن پوش و پاپوش است. پارچه های مورد استفاده در لباس زنان اغلب ابریشم ترمه یا مخمل و در لباس مردان پشمی است که البته جنس پارچه بسته به توان مالی قابل تغییر است.

لباس زنان آذری

لباس زنان آذری با سن و سال نسبت مستقیم دارد؛ زنان مسن تر از پارچه های ساده و تیره با تزیینات کم استفاده می کنند در حالی که لباس دختران و زنان جوان رنگارنگ و با تزیینات بیشتری است. اجزای اصلی شامل کلاه (برک یا تاس کلاه) چارقد (روسری ابریشمی یا نخی با طرح های گلدار) یایلیق (سربند برای نگه داشتن چارقد) کوینک (رویه ابریشمی بدون دوخت) جبکن (لباس روی کوینک) و آرکالیک یا آرخالیخ (لباس آستین بلند مخملی) است.

پاپوش های زنانه نیز متنوع است و شامل جوراب گالش چاروق قوندارا (کفش چرمی) قیرمیزی باشماق (دمپایی) و تک گون (کفش جشن) می شود. کلاه های مزین به پولک و سکه بیشتر در میان خانواده های ثروتمند رایج بود.

لباس مردان آذری

لباس مردان آذری عمدتاً از جنس پشم تهیه می شود. سرپوش مردان شامل انواع کلاه ها مانند بورک یا پاپاخ است که انواع مختلفی چون دری بورک (پوستی) پهلوی کپی کامپا بورک (کاموایی) لبه دار کئچه بورک (نمدی) حصیری دورگه بورک (پوست بره) عرقچین یون بورک (پشمی) و شپو را در بر می گیرد.

تن پوش های مردانه شامل کوینک (پیراهن) آغ کوینک (پیراهن سفید) روباشاکا آرخالق ستیره پنجه (کت) دُن یا اویما دُن پالتون گیمه کورک (پوستین) اووماشال (کت وشلوار) و شلوار است. پاپوش ها نیز متنوع هستند و شامل لب چین یا دولاما (چکمه) تک گون گلاسه باشماخ چاروق و چوست می شود. این پوشاک در گذشته رایج تر بود و امروزه بیشتر در مراسم خاص دیده می شود.

لباس کردی

لباس کردی یکی از قدیمی ترین و متنوع ترین لباس های محلی ایران است که پیشینه اش به نقش برجسته های هخامنشی می رسد. این لباس هنوز هم در میان بسیاری از کردهای ایران برای استفاده روزمره رواج دارد و راحتی و زیبایی را توامان فراهم می کند. لباس کردی بسته به منطقه جغرافیایی (اورامان سقز مریوان) تفاوت های جزئی دارد اما در کلیت مشابه است و از اجزای مختلفی تشکیل شده است.

راحتی این لباس برای تردد در مناطق کوهستانی و سخت گذر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. رنگ های شاد و زنده در لباس کردی به ویژه در پوشاک زنان نمادی از طبیعت زیبا و روحیه شاداب مردم کرد است.

لباس زنان کرد

لباس زنان کردی یک جشنواره رنگارنگ است که با پارچه های نفیس مانند حریر تور مخمل و ساتن دوخته می شود. این لباس با تزییناتی چون ملیله دوزی منجوق دوزی پولک دوزی و سنگ دوزی آراسته می شود. پوشش سنتی زنان کرد اغلب شامل ۱۱ جزء است که مهم ترین آن ها جافی (شلوار گشاد در بالا و تنگ در مچ) کراس (پیراهن بلند و گشاد) کلنجه یا سوخمه (نیم تنه روی پیراهن) سلته (نیم تنه آستین دار زمستانی) کوا (قبای بلند جلو باز) و شال (پارچه بلند دور کمر) است.

سرپوش ها نیز شامل گلونی (سربند مخصوص) لچک (روسری مثلثی نازک) ده سمال (دستمال پولک دوزی شده برای عروسی) کلاو (کلاه استوانه ای کوتاه پولک دوزی شده) و کلکه (دستار بلند دور سر) می شود. این اجزا در کنار هم پوششی زیبا و پوشیده را برای زنان کرد فراهم می کنند.

لباس مردان کرد

لباس مردان کردی شامل ۹ جزء اصلی است و معمولاً گشاد دوخته می شود تا حرکت در مناطق کوهستانی آسان باشد. این لباس شامل عرقچین سربند پیراهن کت پستک یا جلیقه شلوار جوراب کفش و شال کمر است. پوشاندن سر در میان مردان کرد یک سنت دیرینه است و از این رو انواع کلاه و دستار مورد استفاده قرار می گیرد.

شلوار کردی مردانه که به دمه قُپان پاتول یا رانک معروف است در بالا گشاد و در مچ پا تنگ است و از نفوذ سرما جلوگیری می کند. یَل چوخه یا که وا نیم تنه کوتاه با آستین بلند است که همراه رانک پوشیده می شود. لفکه سورانی پارچه ای سفید در انتهای آستین است که دور دست پیچیده می شود. شال کمر پارچه ای بلند و عریض (۳۰ تا ۶۰ سانتی متر عرض و تا ۲۰ متر طول) است که دور کمر بسته می شود و بلندی آن نشان دهنده جایگاه فرد است.

کله بال (جلیقه نمدی) کِلاو (کلاه بلند یا تخت) پچ یا پیچ (دستمال دور کلاه) پوزوانه یا ساق بند پشمی (برای محافظت پا) و کلاش یا گیوه (کفش سنتی سفید رنگ) از دیگر اجزای لباس مردان کرد هستند. کلاش برای فصول گرم مناسب است و پا را خنک نگه می دارد.

لباس لری

قوم لر یکی از اصیل ترین اقوام ایرانی هستند که به دو گروه لر بزرگ (بختیاری ممسنی بویراحمدی) و لر کوچک (لرستان بخش هایی از همدان و ایلام) تقسیم می شوند. لباس محلی هر دو گروه در کلیات مشابه است و تفاوت های جزئی در ایل های مختلف دیده می شود. همزیستی با طبیعت و ویژگی های جغرافیایی نقش مهمی در طراحی لباس لری داشته است. لباس لری به دو دسته کلی لری فیلی و بختیاری تقسیم می شود.

لباس لری فیلی مخصوص مناطق لرستان همدان و ایلام و لباس بختیاری مختص عشایر بختیاری است. لباس لری استان کهگیلویه و بویراحمد نیز به ثبت ملی رسیده است.

لباس زنان لر

لباس بانوان لرستان نشان دهنده شان اجتماعی و سن آن هاست. زنان مسن از رنگ های تیره و طرح های ساده و جوانان از لباس های شاد و رنگارنگ استفاده می کنند. اجزای اصلی شامل سرپوش تن پوش بالاپوش و پاپوش است. سرون یا سربند نوعی چارقد است که تنها قسمتی از موها را پوشانده و گیسوان از کنار گوش آویزان می شود. جلوی سرون در گذشته با مهره های نفیس تزیین می شد و امروزه زیورآلات بدلی جایگزین شده است.

گل وَنی سربند اصیل دیگری (شبیه روسری) است که قدمت ۳۰۰۰ ساله دارد و نماد قوم لر است. این روسری ابریشمی با نقش های سنتی بیشتر در مراسم شادی استفاده می شود. تَرَه یا ساوه روسری روزمره است و کت چارقد حریر یا ابریشمی با سکه است. عرقچن کلاه مخملی است که زیر سرون می گذارند. کراس یا جومه پیراهن بلند و گشاد با چاک در پهلوهاست. بال کل یا سرداری بالاپوش آستین کوتاه است. یال و کت نیز کت های کوتاه مخملی هستند. کلنجه (نیم تنه مخملی با سکه) جلیقه (بدون آستین) و کوقلنجا (بالاپوش زری یا مخمل) دیگر رویه ها هستند.

شاوال شلوار دو تکه گشاد است که قسمت پایین آن با نواردوزی تزیین می شود. آژیه یا آجیده گیوه زنانه با رویه بافته شده توسط خود زنان است که طرح های بیشتری نسبت به گیوه های مردانه دارد.

لباس مردان لر

لباس لری مردانه ساده تر از نوع زنانه اما باشکوه است. این لباس شامل کلاه نمدی با سربند پیراهن شلوار ستره شال گیوه و شولا (برای چوپانان) می شود. کلاه نمدی گرد و بدون لبه و معمولاً مشکی است و بلندی آن حدود ۲۵-۲۸ سانتی متر است. پیراهن مردان لر ساده با آستین راسته است.

شاوال یا شلوار گشاد و مشکی رنگ است و در کمر با لیفه چین می خورد. ستره قبای جلو باز مخصوص مراسم رسمی است که با شال بسته می شود و قد آن تا زانو می رسد. شال پارچه ای بلند و سفید (۶ تا ۹ متر طول و ۶۰ تا ۹۰ سانتی متر عرض) است که چند دور به کمر پیچیده می شود و کاربردهای دیگری نیز دارد. شولا پوشش ضخیم و بدون آستین برای چوپانان است و کپنک یا فرجی قبای پشمی محکم است.

چوغا یا چوقا بالاپوش مردانه بختیاری از پشم گوسفند است که توسط زنان بافته می شود و ترکیبی از رنگ های سیاه و سفید دارد. گیوه کفش دست ساز محلی با رویه بافته شده و کف چرم یا پلاستیک است.

لباس بلوچی

سیستان و بلوچستان منطقه ای کهن با پیشینه فرهنگی غنی است. آب وهوای خشک و بیابانی این منطقه نقش مهمی در نوع پوشش مردم دارد. بلوچی ها جزو معدود اقوام ایرانی هستند که هنوز به لباس محلی خود پایبند مانده اند. لباس بلوچی از فاخرترین لباس های سنتی ایران است و به اعتقاد برخی گران ترین لباس محلی کشور محسوب می شود.

لباس مردان ساده و لباس زنان سرشار از ظرافت و زیبایی است. استفاده از الیاف ابریشمی هنر سوزن دوزی بلوچی و طرح های اصیل ایرانی این لباس را متمایز می کند. تفاوت های جزئی در فرم و دوخت لباس نشان دهنده منطقه یا طایفه خاص است.

لباس زنان بلوچ

لباس زنان بلوچ با پشتوانه تاریخی عظیم نمادی از پوشش اصیل ایرانی است. برش لباس ساده است اما سرآستین ها جلوی لباس و سر شلوارها با سوزن دوزی و طرح های بومی تزیین شده اند. تنوع رنگی به ویژه رنگ های شاد در لباس زنان جوان از ویژگی های جذاب این پوشش است. زنان مسن از رنگ های تیره تر استفاده می کنند.

وجود جیب در لباس زنان بلوچ نمادی از شجاعت آن هاست. اجزای لباس زنانه شامل پاجامک تکو (چارقد) و سریگ (روسری) است. پیراهن ها انواع مختلفی چون تاجیک پاچین و دوگریبانه دارند که در گذشته کاملاً سوزن دوزی می شدند اما امروزه سوزن دوزی به یقه جیب و سرآستین محدود شده است. تُنبون (دامن پرچین) در سیستان و شلوار یا کوتَنَه (با ساق مخروطی و کمر لیفه ای) با پیراهن پاچین پوشیده می شود.

لچک (دستمال سر) چارقد یا سرپوش (پارچه چهارگوش روی لچک) کلاه (عرقچین مزین به نقوش) روبند (برای پوشاندن صورت) و چادر (پنبه ای یا ابریشمی با طرح شطرنجی) از دیگر اجزای پوشش زنان بلوچ هستند.

لباس مردان بلوچ

لباس بلوچی مردانه پوششی پرچین و معمولاً سفید رنگ است که شامل پیراهنی بلند و شلواری گشاد می شود. این پوشش با پیچیدن لنگ یا دستار بلندی به دور سر کامل می شود. اجزای لباس مردان شامل جامک (پیراهن بلند) پاک (عمامه) کلاه سوپی (عرق چین) پاجامک (شلوار گشاد) سرین بند (کمربند) و کوش (کفش چرمی) است.

جامک یا کرته یا چارتکه پیراهن مردانه است که با برش و دوخت هنرمندانه زنان بلوچ تهیه می شود. دهانه آستین گشاد و دو جیب چهارگوش دارد. پاجامک یا شلوار بسیار پرچین و با لیفه های برگردان است که در گذشته برای افراد مرفه بسیار گشادتر دوخته می شد. شال یا لانگی پارچه ای مستطیل شکل است که مردان بر دوش می اندازند و کاربردهای مختلفی دارد.

جلیقه و کبا (شبیه عبا) نیز از دیگر پوشش های مردان بلوچ هستند. کتوک (کفش با کف چوبی) کلاه پاک کلاه بره ای و کلاه نخی انواع کلاه های مردانه هستند.

لباس گیلکی

لباس محلی گیلان از زیباترین و شادترین لباس های محلی ایران است که با محیط زندگی مردمان این منطقه تناسب دارد. این لباس در فهرست میراث معنوی ایران به ثبت رسیده و در جشنواره لباس نیویورک به عنوان شادترین لباس جهان انتخاب شد. لباس زنان گیلک به سه نوع قاسم آبادی تالشی و رسوخی تقسیم می شود که مربوط به شرق غرب و مرکز گیلان هستند.

پارچه لباس ها بسته به منطقه متفاوت است؛ در کوهپایه ها از پارچه های ضخیم تر مانند مخمل و در جلگه از پارچه های ابریشمی استفاده می شود.

لباس ترکمن

لباس اهالی ترکمن صحرا از زیباترین انواع لباس های محلی ایرانی است که رنگ قرمز در آن بسیار چشمگیر است. جنس اصلی پوشاک سنتی ترکمن ها پوست حیوان کتان پنبه و ابریشم است اما لباس های اصیل ترکمنی تنها از ابریشم تهیه می شوند. نخ ابریشمی با رنگ های طبیعی مانند دانه انار بویا و نیل رنگ آمیزی می شود و لباس ها با آن دوخته می شوند. ترکمن ها علاوه بر گلستان در خراسان شمالی نیز سکونت دارند و لباس های مشابهی می پوشند.

لباس محلی هرمزگان

مردمان سواحل خلیج فارس در هرمزگان به دلیل هوای گرم و شرجی از لباس های سبک نازک و راحت استفاده می کنند. هرچند اقوام مختلفی در این ناحیه زندگی می کنند اما پوشاک محلی آن ها شباهت های ساختاری زیادی دارد و متداول ترین نوع آن با عنوان لباس محلی هرمزگان شناخته می شود. این لباس ها با رنگ های زنده و طرح های سنتی زیبایی خاص خود را دارند.

لباس سنتی ایرانی زنان

لباس سنتی ایرانی زنان در گذشته به طور کلی با تنوع رنگی بسیار بالا و استفاده از پارچه های نفیس و تزیینات دستی شناخته می شد. این لباس ها معمولاً بلند و گشاد بودند و از چندین لایه تشکیل می شدند. سرپوش ها نیز بخش مهمی از پوشش زنان را تشکیل می دادند و بسته به منطقه و قومیت انواع مختلفی از روسری چارقد سربند و کلاه مورد استفاده قرار می گرفت.

تزییناتی مانند سکه منجوق ملیله و سوزن دوزی بر روی لباس ها به ویژه در یقه سرآستین و لبه دامن ها زیبایی و جلوه خاصی به آن ها می بخشید. این لباس ها علاوه بر زیبایی پوشیدگی و راحتی لازم برای فعالیت های روزمره را نیز فراهم می کردند.

گران ترین لباس محلی ایران برای کدام قوم است؟

لباس بلوچی به دلیل استفاده از الیاف ابریشمی و هنر سوزن دوزی بسیار ظریف و پرکار اغلب به عنوان یکی از گران ترین و فاخرترین لباس های محلی ایران شناخته می شود.

زیباترین لباس محلی ایران کدام است؟

زیبایی امری سلیقه ای است اما لباس های گیلکی با رنگ های شاد و متنوع لباس کردی با تزیینات غنی و لباس بلوچی با سوزن دوزی های بی نظیر همگی از زیباترین لباس های محلی ایران محسوب می شوند و هر کدام جذابیت خاص خود را دارند.

لباس سنتی ایرانی زنان چه مدلی بود؟

لباس سنتی زنان ایرانی مدل های متنوعی داشت که بسته به قومیت و منطقه متفاوت بود اما به طور کلی شامل پیراهن های بلند و گشاد دامن های پرچین و سرپوش های مختلف مانند چارقد و سربند بود که با رنگ های شاد و تزیینات دستی آراسته می شدند.